سه عامل اصلی بروز اتش سوزی
ساده ترین و موثرترین روش برای طراح جهت اطمینان از ایمنی حریق، پیشگیری از شروع حريق است. در صورت موفقیت آمیز بودن پیشگیری به سایر تدابیر ایمنی نیازی نخواهد بود. برای پیشگیری از حریق دو راه وجود دارد که هر دو به اصل مثلث حریق، که در مبحث تئوری حریق آمده است، مربوط میشود. عناصر سه گانه این مثلث، عبارتند از عامل اشتعال، سوخت و اکسیژن که در این میان حذف اکسیژن از ساختمان‌ها تقریبا غیر ممکن است و در نتیجه برای پیشگیری باید روی دو عامل دیگر تمرکز شود.
جلوگیری از شروع و محدود نمودن مقدار سوخت موجود در ساختمان‌ها، دو روش موجود برای پیشگیری است. کارشناس نیز نقشی نسبتا کوچک دارد و آن این که اطمینان حاصل کند برنامه‌ریزی مناسب در مدیریت ایمنی حریق ساختمان انجام شده است.
شرکت آتشران به عنوان تولید کننده جعبه آتش نشانی و فایر هیدرانت در این مقاله شما را ابتدا با بحث پیشگیری از آتش سوزی و سپس با عواملی که باعث آتش سوزی می‌شوند آشنا می‌کند.
پیشگیری از شروع حریق
در طراحی برای کاهش احتمال خطر شروع حریق کارشناس باید دو عمل را انجام دهد:
- منابع شروع حریق را در طرح خود حذف نماید.
- مدیریت ساختمان را طوری برنامه ریزی کند که احتمال خطر شروع حریق حذف گردد.
در واقع طراحی برای مقابله با احتمال خطر حريق و راحتی برای امکان پذیر ساختن مدیریت در مقابل احتمال خطر حریق باید توام باشد. اولین نیاز یک کارشناس و معمار شناخت احتمال خطرهای محتمل در ساختمان، مورد نظر است. به عبارت دیگر، برای شکست دشمن، ابتدا باید او را خوب شناخت.
چه چیزی باعث اتش سوزی میشود
علت شروع حریق می‌تواند یکی از چهار مورد زیر باشد.
- پدیده‌های طبیعی مثل صاعقه
- بی‌احتیاطی انسان مثل استفاده نادرست از سیگار، کبریت و آشپزی ( منبع گرما برای ایجاد حریق )
- اشکالات فنی مثل اتصالات برقی یا خرابی وسایل برقی
- ایجاد عمدی حریق بر اثر عواملی مثل خودکشی یا خرابکاری
این چهار دسته با هم بی‌ارتباط نیستند، بخصوص مورد اشکالات فنی که در واقع قسمتی از بی‌دقتی انسان است. تنها تکنولوژی را نمی‌توان مقصر دانست وقتی که استفاده غلط از آن باعث بروز مساله می‌گردد.
پدیده های طبیعی
منشأ حريق طبیعی است و خطرهای ناشی از آن، به خوبی شناخته شده است. زلزله نیز یکی از خطرهای مهم آتش سوزی است که در اثر ترکیدگی لوله‌های گاز و پریده شدن اتصالات برق به وجود می‌آید و در مناطق زلزله خیز یک مستقله جدی به شمار می‌رود.
ساختمان‌های داخل جنگل و یا ساختمان‌های واقع در مسافت‌های نزدیک به آتش نشان ها خطر تهدیدآمیزی به شمار می‌آید، که در اثر بروز حادثه احتمال آتش سوزی آن‌ها وجود دارد.
یک صاعقه به طور متوسط کمتر از یک هزارم ثانیه به طول می‌انجامد. ولی در طول این زمان اندک مقدار زیادی انرژی الکتریکی به زمین منتقل می‌گردد ( 10.000 الی 100.000 آمپر با ولتاژ چند میلیون).
حمله صاعقه امکان دارد در عرض چند ثانیه دو یا سه بار از یک مسیر تکرار گردد. صاعقه می‌تواند باعث ویران شدن ساختمان‌ها گردد. در ضمن انرژی موجود در صاعقه در حین عبور از مصالح و یا ترک‌های بین آن‌ها باعث تبخیر رطوبت موجود و تولید گازهای خیلی داغ میشود.
ساختمان‌هایی که در ارتفاعات بلند و اطراف تپه‌ها و یا به صورت منفرد دور از سایر ساختمان‌ها قرار گرفته‌اند در معرض خطر برق زدگی هستند. البته آن‌هایی که دارای ستون و یا دودکش بلندند بیشتر مورد تهدید قرار دارند.
کارشناس باید اطمینان حاصل کند، ساختمانی که در تهديد برق زدگی است، مجهز به سیستم هدایت برق باشد تا شوک وارده را مستقیما به زمین منتقل کند. سیستم هدایت برق باید در سطح بیرونی ساختمان قرار گیرد و از پایین به یک پایانه زمینی (معمولا یک میله مسی که سه متر به زمین فرو رفته و یا یک صفحه مسی که در زیر سطح خاک قرار گرفته است) وصل باشد.
به طور تجربی حوزه محافظت سیستم هادی برقی به شکل یک مخروط است که رأس آن بالاترین نقطه بوده و ساختمان در داخل مخروط قرار می‌گیرد. (بعضی وقت‌ها آن را محافظت چادر مخروطی نیز می‌نامند) ساختمان‌ها و یا قسمتی از ساختمان که خارج و یا بالاتر از این مخروط قرار گیرد نیاز به محافظت مختص به خود دارد.
باید تاکید شود که صاعقه یکی از پدیده‌های بسیار پیچیده طبیعت بوده و بعضی از رفتارهای حتی ساده آن هنوز ناشناخته است.
بی‌احتیاطی انسان
شاید یکی از معمول‌ترین علل شروع حریق بی‌احتیاحی افراد باشد که البته مقابله با آن از نظر طراحی بسیار مشکل است.
تقریبا تمامی حوادث حريق ناشی از استعمال دخانیات در صورت اراده قابل جلوگیری است ولی با وجود این، یکی از علل عمده آتش سوزی ها و از بین رفتن زندگی همین مورد است.
به همین ترتیب، آمار بالای اتفاقات حریق از طریق اجاق‌های آشپزی و فرها (مخصوصا اشتعال روغن‌های سرخ‌کردنی) معمولا مربوط به بی‌احتیاطی انسان می‌گردد.
آموزش مردم و تشویق به رعایت ایمنی در منازل خارج از بحث ما است. ولی طراحان در این قبیل موارد نیز می‌توانند شرایطی را فراهم کنند.
در ساختمان‌های غیر مسکونی، طراح می‌تواند نقش مهم‌تری داشته باشد که به عنوان مثال، پیش‌بینی فضای کافی برای انبار را می‌توان نام برد. فضای ناکافی و قرار گرفتن انبارها در موقعیتی دور از دسترس، کارکنان ساختمان را وادار خواهد کرد که به ناچار کالا را در راهروها، آشپزخانه و یا هر محل در دسترس قرار دهند و این باعث خواهد شد که مواد قابل احتراق در تماس با منابع حريق قرار گیرند. به عنوان مثال، در بیمارستان‌ها، بسیار خطرناک است که کارکنان بیمارستان مواد قابل احتراق مثل ملحفه و با روکش‌های یک بار مصرف را در مناطق احتمال خطر حريق مثل آشپزخانه یا اطاق‌های معالجه انبار کنند.
نظر به این که سیگار کشیدن احتمال خطر بالایی از حریق را دارد، معمار یا مالک باید مناطقی از ساختمان را برای افراد جهت سیگار کشیدن در نظر بگیرد. تنها نصب یک علامت استعمال دخانیات ممنوعه از طرف مدیر کافی نیست، در واقع، این به تنهایی می‌تواند حتی خطر حریق را افزایش دهد، زیرا ساکنان ناچار می‌شوند به طور پنهانی در مناطق غیرمجاز سیگار بکشند. این موضوع بخصوص در انبارها و فروشگاه‌های لباس مهم است.
لازم است که طراح در ارائه نقشه یک ساختمان، از نحوه استفاده عملی از ساختمان آگاه شود و علاوه بر آن پیش‌بینی استفاده غلط از آن را نیز داشته باشد. قسمت‌هایی از ساختمان که در آن احتمال خطر حريق بالاست (مثل اتاق استراحت و آشپزخانه باید حتی الامکان از محل‌های تجمع زندگی و وسایل دور باشند (مثل اتاق خواب و انبارهای مخصوص).
از این روش ساده پیشگیری می‌توان در منازل استفاده کرد. در این نوع ساختمان‌ها بیشترین احتمال خطر حریق آشپزخانه و اتاق نشیمن و بیشترین تجمع و خطر جانی در اطاق خواب‌ها است. طراح باید اطمینان حاصل کند که مسیر فرار از اطاق خواب‌ها با عبور از اطاق نشیمن و آشپزخانه به خطر نیفتد. محل جمع آوری زباله از این نظر که یک منبع خیلی معمول آتش سوزی است نیز مهم است.
حريق های عمدی
اغلب بسیار مشکل است که در دادگاه ثابت نمود که یک حريق به طور عمدی شروع شده است و بسیاری از حریق‌هایی که احتمالا تعمدی بوده‌اند. شاید در آمار به این صورت منظور نمی‌شوند.
حريق عمدی می‌تواند به دلایل متعددی از قبیل منافع شخصی (مالی)، پنهان کردن یک جرم، خوی وحشیگری بدون کینه‌جویی و با انگیزه‌های تروریستی آغاز شود.
در حریق‌هایی که برای کسب منافع مالی ایجاد می‌شوند، معمولا مالکان یا ساکنان ساختمان، مثلا برای سوء استفاده از بیمه و یا حل مشکلات مالی، ساختمان، شرکت یا کارخانه را به آتش می‌کشند. چنین حريق‌هایی به دقت طرح ریزی می‌شوند به طوری که برای ساختمان غیر ممکن است که در مقابل آن بتواند طرحی بدهد و معمولا اگر کسی مصمم به آتش زدن یک ساختمان باشد احتمالا این کار را عملی خواهد کرد. بخصوص اگر اطلاعات او از نقشه ساختمان، کامل باشد.
عاملین حريق عمدی معمولا سعی می کنند که جرم خود را تصادفی جلوه دهند. بنابراین تنها دفاعی که طراح ساختمان، در مقابل آن دارد این است که فرصت‌های جلوه دادن تصادفی حریق را از بین ببرد.
اشکال فنی
ایمنی مطلق قابل دسترسی نیست زیرا تمام سیستم‌ها و سرویس‌های ساختمانی یک روز فرسوده می‌شوند. کارشناس و معمار باید این فرسودگی را طوری پیش بینی کنند که قابل کنترل و قابل بازسازی باشند.
در نقشه ساختمان، کارشناس طراح و معمار این مواردی که بیشترین احتمال خطر پیش آمدن اشکال فنی را دارد بشناسد و طوری برنامه‌ریزی کنند که در صورت پیش آمدن اشکال خسارات حاصل به حداقل برسد.
مناطقی مثل اتاق کنترل، آزمایشگاه‌ها، اتاق دیگ بخار و آشپزخانه‌های بزرگ باید در محلی قرار گیرند که کمترین تهديد حريق وجود داشته باشد.
مهم است که در داخل ساختمان، مناطقی که بیشترین خطر آتش سوزی و مناطقی که بیشترین احتمال خطر جانی و مالی در آن‌ها وجود دارد از هم جدا شوند. به عنوان مثال، در کارخانه‌های بزرگ قسمت رنگرزی باید فاصله زیادی از انبارها داشته باشد و یا در یک مرکز خرید، محل تجمع مراجعین باید به قدر کافی از محل انباشت زباله دور باشد.
سرویس‌های داخل ساختمان (بخصوص سیم کشی‌های برق) همیشه منبعی مهم در ایجاد حريق به شمار می‌روند. طراح باید این مسأله را در زمان‌های کوتاه و بلند از عمر ساختمان در نظر بگیرد.
در کوتاه مدت باید اطمینان حاصل کرد که اتصالات به درستی طراحی شود و در مشخصات و ساخت و نصب آن‌ها دقت کافی به عمل آمده باشد. در دراز مدت باید اطمینان حاصل شود که دستورالعمل نگهداری ساختمان، زمان‌های بررسی و تعویض سیم‌کشی‌ها را مشخص کرده است به طوری که استاندارد ایمنی حفظ شود.
دستورالعمل نگهداری ساختمان، یک مدرک خیلی مهم در ایمنی حریق است که مشخص می‌کند دقیقا چه کاری باید انجام شود تا تمامی سرویس‌ها و خدمات در استاندارد ایمنی لازم قرار گیرند.
به نفع خود طراح است که دستورالعمل‌های نگهداری ساختمان را حدالامکان به شکل کامل تهیه کند، تا در آینده پس از واگذاری ساختمان به مالکان و ساکنان دیگر مسئولیتی متوجه وی نباشد.
دستورالعمل نگهداری باید شامل تمامی سرویس‌ها (برق، گاز، ارتباطات و آپ)، آسانسور و سیستم‌های فعال ایمنی حریق در ساختمان باشد (شامل هشدار دهنده‌ها، شبکه‌های تشخیص دود و تجهیزات اطفا حریق)
در دستورالعمل نگهداری، موارد ویژه و با مصالح ساختمانی که نیاز به تولید دارد باید ثبت گردند. ممکن است مواد و مصالح مقاوم حریق در ساختمان به کار رفته باشد که احتیاج به توجه ویژه از طرف ساکنان داشته باشد ولی ساکنان از این موضوع بی‌خبر باشند (به عنوان مثال، شیشه مقاوم حریق و یا رنگ‌ها و با پوشش‌های مقاوم حریق). یک چنین مواد و مصالحی نیاز به مراقبت ویژه دارد و نباید تعمیر و یا با مصالح و مواد معمولی جایگزین گردند.