تجهیزات اعلام حریق نقش به سزایی در اطفا حریق و خاموش کردن آتش در اسرع وقت دارند. زمانی که آلارم این هشدار دهنده ها خبر از آتش سوزی می دهند قبل از این که آتش گسترش پیدا کند امکان اطفا آن وجود خواهد داشت. حتی در صورتی که نوع آتش طوری باشد که نتوان آن را سریعا مهار کرد، سیستم های اعلام حریق باعث صرفه جویی در زمان می شوند تا آتش نشان ها هرچه زودتر به محل حادثه برسند.
از این رو شرکت تجهیزات آتش نشانی آتشران به عنوان تولید کننده فایر باکس آتش نشانی و شیر هیدرانت ایستاده آتش نشانی (fire hydrant) وظیفه خود می داند تا در زمینه اطفا حریق اطلاع رسانی بیشتری انجام دهد تا حوادث کمتری رخ دهد و یا خسارت وارده، با آگاهی از استفاده مناسب از تجهیزات آتش نشانی به حداقل برسد.
انواع سیستم اعلام حریق
- سیستم های اعلام حریق موضعی (خانگی)
- سیستمهای کشف و اعلام حریق خودکار متعارف (معمولی)
- سیستمهای کشف و اعلام حریق خودکار با قابلیت آدرس دهی
- سیستم اعلام حریق بیسیم
- سیستمهای ترکیبی
سیستمهای اعلام حریق موضعی (خانگی)
سیستم اعلام حریق معمولا نسبت به دود حساس بوده و دارای یک آژیر اعلام حریق کوچک در داخل کاشف است و از باتری یا برق شهر تغذیه میکند. این سیستمها را می‌توان در ساختمانهای یک طبقه مورد استفاده قرار داد مشروط به اینکه بطور صحیح نصب و به موقع سرویس شوند. کاشفهای حریق موضعی را نباید در ساختمانهای بیش از یک طبقه و یا در یک فضای دوبلکس بکار گرفت.
انواع تجهیزات اطفا حریق خانگی معمولا در ساختمانهای کوچکتر استفاده میشود. تمامی ساختمانهای ۵ طبقه و بالاتر ملزم به استفاده از سیستم اعلام حریق خانگی هستند.
برای نصب سیستم اعلام و اطفا حریق حتما از افراد مجرب که مورد تایید سازمان آتش نشانی آتش نشانی هم هستند استفاده کنید. بعد از خرید تجهیزات اعلام حریق، نصب و راه اندازی سیستم اعلام حریق خانگی در ساختمان نصب این سیستمها باید به تایید کارشناس سازمان آتش نشانی برسد.
برندهای مختلفی در زمینه تولید سیستم اعلام حریق فعالیت میکنند که حتما باید تاییدیه سازمان آتش نشانی را اخذ کرده باشند.
کاربرد سیستم اعلام حریق موضعی
- مناسب منازل، آپارتمان‌ها و فضاهای کوچک.
- کاربرد اصلی: هشدار سریع ساکنین در همان محل با صدای آژیر داخلی دتکتور.
- بدون نیاز به پنل مرکزی و کابلکشی.
- بیشتر برای ایمنی فردی و خانوادگی.
سیستمهای کشف و اعلام حریق خودکار متعارف (معمولی):
این سیستمها از یک مرکز کنترل کننده و صفحه نشان دهنده، شستی ها، کاشف ها و وسایل هشدار دهنده حریق تشکیل شده اند. مرکز کنترل این سیستم از برق شهر تغذیه شده و به برق باتری هم مجهز است.
این دستگاهها معمولا از 1 تا 32 مدار ساخته میشوند و هر مدار به وسیله دو رشته سیم که بر روی آنها تعدادی کاشف و شستی اعلام حریق نصب میشود یک منطقه را پوشش میدهد.
کاربرد سیستم اعلام حریق خودکار متعارف
- کاربرد در ساختمانهای کوچک تا متوسط مانند ادارات، مدارس و فروشگاه‌ها.
- در زمان حریق، فقط زون (منطقه کلی) مشخص میشود، نه محل دقیق.
- هزینه پایین و نصب ساده.
- مناسب پروژههایی با بودجه محدود و تعداد کم اتاق‌ها.
سیستمهای کشف و اعلام حریق خودکار با قابلیت آدرس دهی:
این سیستمها از یک مرکز کنترل کننده و صفحه نشان دهنده، شستی ها، کاشف ها و وسایل هشدار دهنده حریق تشکیل شده اند. مرکز کنترل این سیستم از برق شهر تغذیه شده و به برق باتری هم مجهز است. این دستگاه ها معمولا از 1 تا 8 مدار ساخته میشوند. در این سیستم مدارها بصورت حلقوی هستند، یعنی دو رشته سیم از خروجی هر مدار خارج و پس از نصب کاشفها و شستیها بر روی آن مجددا وارد ورودی های مدار در دستگاه مرکزی می شوند و تشکیل یک حلقه (لوپ) را میدهند.
این سیستم های اعلام حریق قادر به تشخیص علائم ارسال شده از هریک از کاشف های حریق و شستی های اعلام حریق با قابلیت مشخص کردن محل دقیق کاشف ها و یا شستی هایی که علائم حریق را ارسال کرده اند، میباشند. امتیاز این سیستم ها نسبت به سیستمهای متعارف یا معمولی در دقت تشخیص علایم کاذب و نشان دادن مکان دقیق کاشف یا شستی است.
کاربرد سیستم اعلام حریق آدرس دهی
- کاربرد در ساختمانهای بزرگ مانند بیمارستانها، برجها، مراکز خرید، هتل‌ها.
- محل دقیق تجهیز فعال‌شده (دتکتور یا شستی) روی پنل مرکزی نمایش داده میشود.
- امکان مدیریت، نگهداری و رفع خطا با دقت بالا.
- مناسب پروژههایی که سرعت و دقت در شناسایی محل حریق اهمیت دارد.
سیستم اعلام حریق بی سیم:
سیستم اعلام حریق بیسیم یکی از روشهای مدرن تشخیص و اعلام آتشسوزی است که به جای کابلکشی بین تجهیزات از امواج رادیویی استفاده میکند. در این سیستم، دتکتورها، شستیها و آژیرها به‌صورت بیسیم با پنل مرکزی در ارتباط هستند و همین موضوع باعث میشود نصب آن بسیار سریع‌تر و آسانتر انجام شود. این ویژگی باعث شده استفاده از آن در مکانهایی مثل ساختمانهای تاریخی، موزهها، کتابخانه‌ها، ویلاها و پروژههای موقت که امکان کابلکشی وجود ندارد یا ظاهر فضا اهمیت بالایی دارد، بسیار رایج باشد. هرچند هزینه اولیه بالاتری نسبت به سیستمهای باسیم دارد و نیازمند تعویض منظم باتری‌هاست، اما به دلیل انعطافپذیری و حفظ زیبایی محیط، انتخابی محبوب در پروژههای خاص محسوب میشود.
کاربرد سیستم اعلام حریق بی سیم
- کاربرد در ساختمانهای تاریخی، موزهها، نمایشگاه‌ها، ویلاها و مکانهایی که کابلکشی سخت یا غیرممکن است.
- نصب سریع و بدون تخریب سازه.
- مناسب پروژههای موقت یا ساختمان‌هایی که زیبایی ظاهری مهم است.
- نیازمند نگهداری منظم باتری تجهیزات.
سیستمهای ترکیبی
سیستم اعلام حریق ترکیبی (Hybrid Fire Alarm System) ترکیبی از سیستمهای باسیم و بیسیم است و برای پروژههایی به‌کار می‌رود که بخشی از ساختمان امکان کابلکشی دارد و بخشی دیگر به دلیل شرایط خاص (مثل بناهای تاریخی یا فضاهای موقت) باید بیسیم اجرا شود. در این سیستم، دتکتورها و شستی‌های باسیم در کنار تجهیزات بیسیم به یک پنل مرکزی متصل میشوند و ارتباط کاملاً هماهنگ دارند. مزیت اصلی سیستمهای ترکیبی، انعطافپذیری بالا در طراحی و اجرا، کاهش هزینه‌ها در مقایسه با بیسیم کامل، و پوشش‌دهی بهتر فضاهای مختلف است. با این حال، نیازمند مدیریت دقیق در نگهداری تجهیزات بیسیم (مانند تعویض باتری) و کابلکشی اصولی بخش باسیم است تا عملکرد مطمئن و بدون اختلال داشته باشد.
کاربرد سیستم اعلام حریق موضعی
- کاربرد در پروژههای بزرگ و خاص که بخشی از آن امکان کابلکشی دارد و بخش دیگر خیر.
- استفاده همزمان از تجهیزات باسیم و بیسیم.
- مناسب ساختمانهای وسیع، دانشگاه‌ها، کارخانه‌ها و مجتمع‌های چندبخشی.
- راه‌حلی انعطاف‌پذیر برای پوشش کامل و کاهش هزینه نسبت به بیسیم کامل.
سیستم اعلام و اطفا حریق
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و با توجه به نیاز شرکت ها، اداره ها، خانه ها و… سیستم امنیت و جلوگیری از خطرات نیز ارتقا یافته است؛ باید در نظر داشت که در صورت استفاده از چنین ابزارهایی باید نهایت دقت و اصولی بودن آن را در نظر گرفت و بعد از کسب اطمینان لازم از آن استفاده کنید، هدف سیستم اعلام و اطفا حریق افزایش امنیت، ایجاد آرامش در مصرف کنندگان است.
سیستم اعلام حریق خودکار غیر آنالوگ: در این سیستم تصمیم گیرنده اصلی در اعلام حریق کاشف است.
سیستم اعلام حریق خودکار آنالوگ: در این سیستم تصمیم اصلی به عهده مرکز کنترل است.
سیستم اعلام حریق خودکار آنالوگ پیشرفته: در این سیستم علایم دریافتی از کاشفها توسط مرکز پردازش اطلاعات با اطلاعات از پیش ذخیره شده در دستگاه مرکزی مقایسه شده که درصورت مطابقت با وضعیت حریق، اعلام حریق میکند.
سیستم های اعلام حریق چگونه کار می کنند؟
کاشف ها طوری طراحی شده اند که نسبت به دود، حرارت، شعله و یا ترکیبی از آنها واکنش نشان دهند. انتخاب نوع کاشف حریق به شرایط محیطی بستگی دارد و روشهای مختلف طراحی را می‌طلبد.
کاشف های حریق در انواع ذیل موجود میباشند:
- کاشف های حرارتی
- کاشف های دودی (ذرات)
- کاشف های شعله ای
- کاشف های گازیاب
- کاشف های لیزر
کاشف های حریق از نوع حرارتی
این نوع کاشفهای آتش با توجه به مکانیسم و ساختمان خود به صورت اپتیکی یا حرارتی حریق را شناسایی کرده و در دو نوع زیر ساخته میشوند:
- کاشف حرارتی ثابت
- کاشف حرارتی متغیر
کاشف حرارتی ثابت
این دستگاهها وقتی به کار میافتند که حرارت معینی برای تحریک گیرنده آن در موقعیت کاشف ایجاد شده باشد. حد عمل این کاشفها عموما 135 درجه فارنهایت یا حدود 60 درجه سانتیگراد میباشد. حسگر کاشف ممکن است فیوزی ذوب شونده یا فیوزهای مبتنی بر خاصیت ترموکوپل یا بیمتالیک باشد که در هر دو حالت دریافت حرارت کافی باعث عمل دستگاه میگردد. درمقایسه این دو نوع، کاشف بیمتالیک ارجحیت دارد زیرا پس از هر بار عمل کشف حریق برای دفعات بعد قابل استفاده است. قسمت متحرک بیمتال به شکل دیسک مقعری است که پس از انبساط سطحی در اثر افزایش درجه حرارت ناشی ازحریق جریان برق را در مدار برقرار میکند.
کاشف حرارتی متغیر
در نوع حرارتی متغیر، هرگاه روند افزایش درجه حرارت هوای محدوده کاشف با روند قابل قبول دستگاه متناسب نباشد، دستگاه عمل میکند. دراین کاشف المنتهای عمل کننده برحسب سرعت تغییرات درجه حرارت 15 – 12 درجه کلوین درهر دقیقه عمل میکنند. درصورتیکه سرعت افزایش دما بیش از این مقدار باشد دستگاه عمل مینماید.
ساختمان این دستگاه شامل یک لوله مسی یا محفظه است که هرگاه هوای داخل لوله مسی یا محفظه بر اثر گرما منبسط شود، با بالارفتن فشار، دیافراگم قابل انعطاف تحت فشار داخلی جریان برق را برقرار میکند، لازم به ذکراست که محفظه کاملا بسته نیست و برای حذف خطای ناشی از تغییرات فشار هوای محیط و جلوگیری از اعلام کاذب، روزنه کوچکی برای دیافراگم تعبیه شده است.
کاشف های حریق از نوع دودی (ذرات)
این نوع کاشفها برای تشخیص انواع ذرات حاصل از آتش سوزی به کار رفته و بر دو نوع زیر میباشند:
- کاشف یونیزه
- کاشف فتوالکتریک
کاشف یونیزه
این کاشف طوری طراحی شده که میتواند حضور ذرات 01 / 0 تا یک میکرون را به راحتی تشخیص دهد. محفظه نیمه هادی دستگاه به طور مرتب هوای عبوری را یونیزه میکند. یونیزاسیون هوای داخل محفظه توسط پرتو آلفا از یک منبع رادیواکتیو صورت میگیرد.
چسبیدن یون های هوا به ذرات باردار باعث سقوط آنها وکاهش ولتاژ دستگاه میگردد. تغییر ولتاژ توسط کاشف، بعنوان حریق درک شده و باعث برقراری جریان در مدار اعلام حریق میشود.
در صورتیکه محل قرارگیری این کاشفها حاوی هوای مرطوب یا ذرات روغنی باشد روی عملکرد دستگاه اثر نامطلوب میگذارد و ممکن است پالس های اشتباه مخابره کند. مزیت اصلی این کاشفها، سرعت عمل بالای آنها در کشف حریق میباشد.
معایب آنها شامل عدم حساسیت کافی، حساسیت به رطوبت، نیاز به تنظیم دوره ای، عدم امکان استفاده در مکانهایی که اصولا انتشار ذرات دارد، عدم حساسیت کافی در مقابل ذرات نسبتا بزرگ، ذرات PVC و نیاز به تنظیم مجدد پس از هر بار اعلام آتشسوزی است.
کاشف فتوالکتریک
در محفظه این کاشف یک منبع تولید نور مرئی یا لیزر قرار دارد که بطور مستقیم یا تحت زاویه 90 درجه (با انعکاس از روی آینه) برچشم الکترونیک (سلول فتوالکتریک) می تابد. درصورت وجود تیرگی ناشی از ذرات، جریان نورکاهش پیدا نموده و باعث تحریک آن و اعلام حریق میگردد.
مزایای کاشف حریق فتوالکتریک
- واکنش العمل سریع درمقابل ذرات، حتی در تراکم ناچیز
- واکنش سریع در مقابل آتشسوزیهای بدون شعله
- نشان ندادن واکنش نسبت به جریان شدید هوا
- عدم وجود چشمه های رادیواکتیو و خطرات ناشی از مواد پرتوزا
- عدم حساسیت به رطوبت و الکتریسیته ساکن
- عدم نیاز به تنظیم مجدد
معایب کاشف حریق فتوالکتریک
- کاهش شدید حساسیت نسبت به ذرات با قطر کمتر از طول موج نورمرئی
- حساسیت بالا نسبت به ذرات تیره در مقایسه با ذرات خاکستری
- امکان سوختن لامپ
- امکان کثیفی سطح لامپ، آینه و سلول فتوالکتریک
کاشف های حریق از نوع شعله ای
این نوع کاشفها به نورمرئی شعله که دارای طول موج 760 – 380 نانومتر می باشد حساس هستند و جزو کاشفهای سریع و مطمئن به حساب می آیند. این گروه شبیه به نوع فتوالکتریک ولی با حساسیت بالا میباشد. در این نوع به جای منبع نور، پرتوهای نور مرئی ناشی از حریق توسط عدسی هایی متمرکز شده و به سلول فتوالکتریک تابانده میشوند. برخی از این نوع کاشفها طیف مادون قرمز یا ماورای بنفش حاصل از شعله را نیز آشکار میسازند.
کاشف های حریق از نوع گازیاب
کاشف های گازیاب نوع ویژهای هستند که برای تشخیص گازهای قابل انفجار یا گازهای ناشی از حریق به کار میروند. این دستگاه ها در واقع نوعی از وسایل اندازه گیری گازها میباشند که کاربرد ویژه ای داشته و در تراکم خاصی برای جلوگیری از انفجار گاز، اعلام خطر می نمایند. این کاشفها معمولا برای یک گاز یا بخار بوده و در تراکم معینی فعال میگردند.
کاشف های حریق از نوع لیزری
این نوع کاشف ها از نوع کاشف های تنفسی هستند. دود از طریق یک سری لوله P.V.C فشرده که در اطراف محل زیر پوشش نصب میشوند، توسط هواکشهای قوی به داخل محفظه کاشف مکیده شده و در جریان اشعه لیزر قرار میگیرد.
تفاوت زون و حلقه (لوپ) در سیستم اعلام حریق
تفاوت زون (Zone) و حلقه یا لوپ (Loop) در سیستم اعلام حریق، به نوع طراحی و تکنولوژی سیستم برمی‌گردد:
زون (Zone) در سیستم متعارف (Conventional)
- زون در واقع یک بخش یا منطقه از ساختمان است که چند دتکتور یا شستی به‌صورت مشترک به آن متصل میشوند.
- اگر یکی از تجهیزات فعال شود، پنل مرکزی فقط نام یا شماره آن زون را نشان میدهد، نه تجهیز دقیق را.
- مثال: اگر یک ساختمان ۴ طبقه باشد، هر طبقه میتواند یک زون باشد. در صورت آتشسوزی، فقط مشخص میشود که “حریق در طبقه دوم” است، ولی دستگاه دقیق مشخص نمی‌شود.
- ویژگی اصلی: دقت پایین‌تر در مکان‌یابی ولی هزینه کمتر.
حلقه یا لوپ (Loop) در سیستم آدرسپذیر (Addressable)
- در این سیستم تمام تجهیزات (دتکتور، شستی، آژیر) به‌صورت زنجیروار (حلقه‌ای) به پنل مرکزی متصل هستند.
- هر تجهیز دارای آدرس منحصر به فرد است.
- در صورت وقوع حریق، پنل دقیقاً مشخص میکند کدام دتکتور یا شستی فعال شده است.
- مثال: در همان ساختمان ۴ طبقه، اگر دتکتور شماره ۲۵ فعال شود، روی پنل نمایش داده میشود: “دتکتور دود، اتاق ۲۰۲”.
- ویژگی اصلی: دقت بالا در مکان‌یابی ولی هزینه بیشتر.
خلاصه:
- زون = نشان دادن محل حریق در حد “یک منطقه” → مخصوص سیستم متعارف.
- لوپ = نشان دادن محل حریق در حد “یک تجهیز دقیق” → مخصوص سیستم آدرسپذیر.
جمع بندی
سیستمهای اعلام حریق بخش مهمی از ایمنی ساختمان‌ها به شمار میروند و با توجه به نوع پروژه، می‌توان از مدل‌های مختلف آنها مانند سیستمهای موضعی (خانگی)، متعارف، آدرسپذیر، بیسیم و ترکیبی استفاده کرد. هر کدام از این سیستمها کاربرد و مزایای خاص خود را دارند؛ به‌طور مثال، سیستمهای خانگی برای فضاهای کوچک و منازل مناسب‌اند، سیستمهای متعارف برای ساختمانهای کوچک تا متوسط با هزینه کمتر به کار میروند، سیستمهای آدرسپذیر در پروژههای بزرگ با دقت بالا محل دقیق حریق را مشخص میکنند، سیستمهای بیسیم در مکانهایی که امکان کابلکشی وجود ندارد یا ظاهر فضا اهمیت دارد کاربرد دارند و سیستمهای ترکیبی ترکیبی از مزایای باسیم و بیسیم را ارائه میدهند. همچنین تفاوت اصلی میان زون و لوپ در این است که زون تنها یک منطقه کلی را مشخص میکند، در حالی‌که لوپ در سیستمهای آدرسپذیر محل دقیق تجهیز فعال‌شده را نشان میدهد.
سوالات متداول درباره انواع سیستم اعلام حریق
1.سیستم اعلام حریق بیسیم چه کاربردی دارد؟
این سیستم برای مکانهایی مناسب است که امکان کابلکشی وجود ندارد یا ظاهر فضا اهمیت زیادی دارد، مثل موزهها، بناهای تاریخی و پروژههای موقت.
2. چرا از سیستم ترکیبی استفاده میشود؟
سیستم ترکیبی برای پروژههایی کاربرد دارد که بخشی از آنها امکان اجرای باسیم دارد و بخشی دیگر باید بیسیم باشد؛ این روش هم انعطافپذیری بالایی دارد و هم هزینه را کنترل میکند.
3. سیستم اعلام حریق خانگی (موضعی) چه تفاوتی با سایر سیستمها دارد؟
این سیستمها معمولاً ساده و مستقل هستند و بیشتر در منازل، مغازهها و فضاهای کوچک استفاده میشوند و به پنل مرکزی پیچیده نیاز ندارند.
4. کدام سیستم برای ساختمانهای بزرگ مثل بیمارستانها و برجها مناسبتر است؟
سیستمهای آدرسپذیر یا هوشمند بهترین گزینهاند، چون محل دقیق حریق را مشخص میکنند و مدیریت عملیات امداد را آسانتر میسازند.
5. هزینه کدام سیستم کمتر است؟
سیستم متعارف (Conventional) کمهزینهتر است، ولی دقت کمتری در اعلام محل دقیق حریق دارد. در مقابل، سیستم آدرسپذیر و بیسیم هزینه بیشتری دارند اما امکانات بیشتری هم ارائه میدهند.
