انواع خاموش کننده یا کپسول آتش نشانی قابل حمل (Fire Extinguishers)

آتش‌سوزی یکی از خطرناک‌ترین حوادثی است که می‌تواند جان انسان‌ها را تهدید کند و خسارات مالی گسترده‌ای به بار آورد. طبق آمارهای جهانی، بیشتر حریق‌ها در مراحل اولیه قابل کنترل هستند؛ اما ناآگاهی یا نبود تجهیزات مناسب باعث گسترش و افزایش آسیب می‌شود.

کپسول‌های آتش‌نشانی یا  انواع خاموش‌ کننده‌ های آتش قابل حمل، نخستین خط دفاعی در برابر حریق به شمار می‌روند. این تجهیزات کوچک و کاربردی برای خاموش کردن آتش در مراحل ابتدایی طراحی شده‌اند و دانستن انواع، کاربردها و نحوه استفاده صحیح آنها می‌تواند جان و مال را نجات دهد.

در این مقاله به بررسی جامع انواع خاموش‌کننده‌های آتش‌نشانی، کاربرد هر کدام، استانداردها، نحوه استفاده و نگهداری می‌پردازیم تا با آگاهی کامل بتوانید بهترین انتخاب را داشته باشید.

کپسول آتش نشانی یا خاموش كننده های آتش قابل حمل، برای اطفا حریق و مهار آتش در مراحل اولیه طراحی شده‌اند. به طور کلی کپسول های آتش نشانی حاوی یک ماده خاموش كننده هستند كه بوسیله فشار داخلی به بیرون رانده می‌شوند. در این مقاله با ما همرا باشید تا با انواع خاموش کننده های آتش آشنا شوید و پاسخ خاموش کننده ها به چند مدل تقسیم می شوند؟ را بدانید.

انواع خاموش کننده ها و کاربرد آنها

خاموش‌کننده‌های آتش‌نشانی بر اساس نوع ماده خاموش‌کننده به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند. انتخاب درست هر نوع خاموش‌کننده بستگی به نوع آتش و محیط دارد؛ در ادامه هر کدام را به تفصیل بررسی می‌کنیم.

1. آب و کف
2. دی اكسید کربن
3. مواد شیمیایی خشک
4. مواد شیمیایی تر
5. هالون
6. پودر خشک

برای هر آتشی باید از خاموش کننده مخصوص آن استفاده کرد. حتما به این نکته توجه داشته باشید که استفاده از آتش خاموش کن نادرست نه تنها از حریق کم نمی‌کند بلکه باعث اشتعال دوباره آتش می‌شود.در اینجا با انواع خاموش کننده های دستی آشنا می شوید:

1. خاموش‌کننده آب و کف: ساده اما قدرتمند برای آتش‌های کلاس A
خاموش‌کننده‌های آب و کف، از رایج‌ترین انواع خاموش‌کننده‌ها هستند که به دلیل ساختار ساده و قیمت مناسب، در بسیاری از محیط‌ها کاربرد دارند. این خاموش‌کننده‌ها با حذف گرمای آتش، شعله را خاموش می‌کنند و کف موجود در آنها با ایجاد لایه‌ای روی سوخت، مانع تماس اکسیژن می‌شود. خاموش کننده های آب و کف با از بین بردن گرما از سه ضلع عناصر باعث خاموش شدن آتش می‌شود. کف همچنین اکسیژن را از عناصر دیگر جدا می‌کند. خاموش کننده آبی برای کلاس نوع A مناسب هستند و نباید از آن برای خاموش کردن آتش های کلاسB یا C استفاده کرد.

• کاربرد: مناسب برای آتش‌های کلاس A (مواد جامد مانند چوب، کاغذ، پارچه)
• مکانیزم: کاهش دمای ماده سوختنی و جدا کردن اکسیژن از سوخت
• مزایا: ارزان، آسان برای استفاده، بدون مواد سمی
• معایب: برای آتش‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال (کلاس B) یا تجهیزات الکتریکی (کلاس C) مناسب نیست و می‌تواند خطرناک باشد.
• مثال کاربردی: آتش‌سوزی یک توده چوب یا کاغذ در انبار کارخانه را به آسانی می‌توان با خاموش‌کننده آب و کف کنترل کرد.

2. خاموش‌کننده دی‌اکسید کربن (CO2): گزینه مناسب آتش‌های الکتریکی
این نوع خاموش‌کننده با آزادسازی گاز دی‌اکسید کربن، اکسیژن اطراف آتش را کاهش داده و آن را خاموش می‌کند. از آنجا که CO2 یک گاز بدون رنگ و بدون باقی‌مانده است، برای تجهیزات حساس الکتریکی بسیار مناسب است. این نوع خاموش کننده co2 باعث از بین بردن عنصر اکسیژن می‌شود و آتش را خاموش می‌کند. این خاموش کننده برای آتش های کلاس B یا C به کار برده می‌شود و برای آتش کلاس A بی اثر است.

• کاربرد: آتش‌های کلاس B (مایعات قابل اشتعال) و کلاس C (آتش‌های الکتریکی)
• مکانیزم: خفه کردن آتش با کاهش اکسیژن
• مزایا: بدون ایجاد آلودگی و باقی‌مانده، مناسب محیط‌های حساس
• معایب: برای آتش‌های کلاس A بی‌تأثیر است و استفاده در فضای بسته ممکن است خطر کمبود اکسیژن ایجاد کند.
• مثال کاربردی: در مراکز داده، اتاق‌های سرور و اتاق‌های برق، استفاده از خاموش‌کننده CO2 بسیار رایج است.

3. خاموش‌کننده مواد شیمیایی خشک: چندمنظوره و پرکاربرد
خاموش‌کننده‌های مواد شیمیایی خشک با متوقف کردن واکنش‌های شیمیایی در مثلث آتش، شعله را از بین می‌برند. به همین دلیل این نوع خاموش‌کننده‌ها برای انواع مختلف آتش کاربرد دارند. این خاموش کننده با متوقف کردن واکنش شیمیایی بین اجزای مثلث آتش باعث خاموش شدن آن می‌شود. همچنین این خاموش کننده چند منظوره است و برای کلاس های A، B یا C موثر است.

• کاربرد: کلاس‌های A، B و C
• مکانیزم: توقف واکنش‌های شیمیایی و پوشاندن سوخت
• مزایا: قابل استفاده در آتش‌های متنوع، سرعت عمل بالا
• معایب: پس از استفاده نیاز به تمیزکاری دارد و ممکن است برای برخی تجهیزات حساس مضر باشد.
• مثال کاربردی: در کارگاه‌های صنعتی و آزمایشگاه‌ها که احتمال آتش‌سوزی ناشی از مواد مختلف وجود دارد، این خاموش‌کننده بسیار مفید است.

4. خاموش‌کننده مواد شیمیایی تر (مواد مرطوب): مخصوص آتش‌های کلاس K
این نوع خاموش‌کننده‌ها برای آتش‌هایی که در آشپزخانه‌ها و محیط‌های مرتبط با روغن‌های قابل اشتعال ایجاد می‌شوند، طراحی شده‌اند. مواد شیمیایی تر با خنک کردن و ایجاد یک لایه محافظ، شعله را خاموش می‌کنند. با از بین بردن گرمای مثلث آتش آن را خاموش می‌کند و با ایجاد مزر بین اکسیژن و سوخت از اشتعال آتش جلوگیری می‌کند. این خاموش کننده برای کلاس K استفاده می‌شود.

• کاربرد: آتش‌های کلاس K (روغن‌ها و چربی‌های آشپزی)
• مکانیزم: کاهش دما و پوشاندن سطح سوخت
• مزایا: کارایی بالا در محیط‌های آشپزخانه
• معایب: محدود به کاربرد در آتش‌های کلاس K
• مثال کاربردی: رستوران‌ها و آشپزخانه‌های صنعتی باید حتماً این نوع خاموش‌کننده را داشته باشند.

5. خاموش‌کننده هالون: موثر اما محدود به دلیل آسیب محیط زیستی
هالون‌ها با متوقف کردن واکنش‌های شیمیایی آتش را خاموش می‌کنند و در گذشته کاربرد وسیعی داشتند. اما به دلیل اثرات مخرب بر لایه ازون، استفاده از آنها محدود شده و جایگزین‌های سازگار با محیط زیست در بازار موجود است.آتش خاموش کن هالوژنه و عامل پاک عناصر جدیدی هستند که به لایه ازون آسیبی نمی‌رسانند. برای خاموش کردن آتش کلاس B و C استفاده می‌شوند و با متوقف کردن واکنش شیمیایی بین اجزای مثلث آتش آتش را خاموش می‌کند.

• کاربرد: آتش‌های کلاس B و C
• مکانیزم: توقف واکنش‌های شیمیایی
• مزایا: بدون باقی‌ماندن مواد، موثر
• معایب: آسیب به محیط زیست، ممنوعیت استفاده گسترده

6. خاموش‌کننده پودر خشک مخصوص (کلاس D): برای فلزات قابل اشتعال
این نوع خاموش‌کننده‌ها مختص آتش‌هایی هستند که ناشی از فلزات قابل اشتعال مانند منیزیم و سدیم است. به دلیل خصوصیات ویژه این مواد، خاموش‌کننده‌های معمولی کاربردی ندارند. کپسول آتش نشانی پودری مشابه شیمیایی خشک است با این تفاوت که با پخش کردن سوخت از عنصر اکسیژن و یا از بین بردن عنصر گرمای مثلث آتش باعث خاموش شدن آن می شود. برای کلاس D و تنها برای فلزات قابل احتراق کاربرد دارد.

• کاربرد: آتش‌های کلاس D (فلزات قابل اشتعال)
• مکانیزم: جدا کردن سوخت از اکسیژن و کاهش دما
• مزایا: بسیار تخصصی و موثر
• معایب: فقط برای فلزات قابل احتراق کاربرد دارد.

جدول مقایسه‌ای انواع خاموش‌کننده‌ها

تقسیم‌بندی کپسول‌های آتش‌نشانی بر اساس فشار

علاوه بر این، کپسول های آتش نشانی بر اساس شیوه تحت فشار قرار گرفتن ماده ی خاموش كننده به گروه های زیر تقسیم می‌شوند:

1. كارتریجی – Gas Cartridge: یك گاز تحت فشار یا مایع شده در كارتریج عامل خروج ماده ی خاموش كننده از درون سیلندر خاموش كننده است.
2. Stored pressure: عامل خروجی در این نوع خاموش كننده، گازی است كه تحت فشار 10 بار به درون سیلندر خاموش كننده وارد می‌شود. در خاموش كننده CO2 عامل خروجی ماده ی خاموش كننده نیز می‌باشد و تحت فشار 56 بار در سیلندر قرار می‌گیرد.

گواهی خاموش كننده های قابل حمل و كارخانه ی سازنده و شركت های نصب و تعمیرات آن توسط British Approvals for Fire Equipment به اختصار (BAFE) كنترل می شود. اگر همه ی ویژگی ها با BAFE مطابق باشد به شركت مربوطه اجازه ی استفاده از نشان (BAFE) داده می شود و روی محصول این نشان را حك می‌كنند.

ویژگی های کپسول های آتش نشانی قابل حمل

کپسول های آتش نشانی قابل حمل در سایز های مختلف وجود دارد که معروف ترین آن کپسول آتش نشانی 2 کیلویی است و بقیه با وزن های بالاتر که ویزگی هیا زیر را دارند.

مدت: یك خاموش كننده ی آب 9 لیتری باید حداقل 45 ثانیه و یك خاموش كننده ی فوم 5 لیتری حداقل 20 ثانیه دوام داشته باشد.

هوزها و نازلها: همه ی خاموش كننده های با ظرفیت بیشتر از 3 كیلو گرم یا 3 لیتر باید یك هوز به طول حداقل 400 میلی متر داشته باشند.

نشانه گذاری: بر چسب راهنمای کپسول های آتش نشانی به 5 بخش تقسیم می شود:

• بخش یك: شامل كلمه ی خاموش كننده ، نوع ماده خاموش كننده و انواع آتش هایی كه بر روی آن‌ها قابل استفاده است.
• بخش دو: شامل دستورالعمل راهنما است كه بايد از يك يا چند تصوير دقيق توضيح داده شده به زبان كشور استفاده كننده باشد. دستورات راهنما باید به طور عمودی از بالا به پایین مرتب شوند. تصویرها باید شامل نوع آتشی كه خاموش كننده ها بر روی آنها استفاده می شوند باشند و به طور افقی در یك خط زیر دستورالعمل استفاده مرتب شوند.
• بخش سه: باید هر محدودیت یا خطری را هنگام استفاده بیان كند به ویژه در ارتباط با سمی بودن و خطرات الكتریسته. خاموش كننده هایی كه از عوامل آبی استفاده می‌كنند مطابق با شرایط استاندارد شده نیستند و باید نشانه گذاری شوند كه برای آتش وسایل برقی در حالت برقدار بودن مناسب نیستند. خاموش كننده هایی كه محتوی مواد مطابق با استاندارد هستند ممكن است (اگر مناسب باشند) برای استفاده وسایل برقی برقدار نیز نشانه گذاری شوند.
• بخش چهار: باید شامل راهنما برای دوباره پركردن و كنترل تناوبی باشد. همچنین باید شامل یك مشخصاتی از ماده ی خاموش كننده (شامل درصد مواد افزودنی به عوامل آبی) گاز پیشران، همراه با اعداد با منابع مصوب، مدل طراحی سازندگان، محدودیت های دمایی، یك اخطار در برابر یخ زدن اگر مربوط باشد و یك مرجع به استاندارد EN3 اروپایی باشد.
• بخش پنجم: باید شامل نام و نشانی سازنده یا تامین كننده ی خاموش كننده باشد. به علاوه سال ساخت نیز باید روی خاموش كننده نشان داده شود اما محدودیتی برای مكان حك آن وجود ندارد.

كد گذاری رنگی: رنگ بدنه ی خاموش كننده باید قرمز باشد اما می شود یك ناحیه ی 5 درصدی از بدنه را برای مشخص كردن ماده ی خاموش كننده ی درون آن رنگی كرد و این عمل بوسیله ی استاندارد BS 7863 1996 پوشش داده می‌شود.

یکی از مهم‌ترین مسائل چه در خانه و چه در محیط کار آموزش نحوه استفاده از کپسول آتش نشانی است، که بایستی همه افراد آموزش آن را یاد بگیرند تا در زمان آتش گرفتن محیطی بتوانند تا حدی از شعله‌ور شدن بیش از حد آتش جلوگیری کنند.

آب =  قرمز     فوم =  کرم کم رنگ     پودر خشک =  آبی     CO2 =  سیاه     هالون =  سبز