با توجه به مسئله شهرنشینی و حوادثی که هر ساله با آن‌ها مواجه می‌شویم و افرادی که در این حوادث جان خود را از دست می‌دهند، رعایت هر چه بیشتر اصول ایمنی و حفاظتی ضرورت دارد. نحوه مدیریت حریق و همین طور پیشگیری از حریق موضوع مهم و چالش برانگیزی است که لزوم استفاده از سیستم‌های حفاظت در برابر حریق را به منظور حفظ جان و مال افراد دو چندان می‌کند.
مواردی وجود دارد که در ساختمان باید لحاظ شود تا بتوان گفت که اصول حفاظت در برابر حریق در این ساختمان‌ها رعایت شده است از جمله :
- استفاده از سیستم‌های عایق‌بندی
- تعبیه راه‌های خروج و فرار از حریق در ساختمان‌ها (پله اضطراری، راهروهای اضطراری)
- رعایت دستورالعمل‌های مربوط به آسانسور
- سیستم لوله‌کشی آب آتش نشانی ساختمان‌ها
- طراحی و معماری ساختمان‌ها به نحوی که باعث محدود شدن گسترش حریق و مهار و جلوگیری از پیشروی آن شود.
در این مقاله از سایت آتشران اصول سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق را به طور کامل شرح می‌دهیم.
سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق چیست؟
سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق، به سیستم‌هایی گفته می‌شود که برای شناسایی، کنترل و اطفاء حریق طراحی شده‌اند. اما باید بدانیم که کاربرد این سیستم‌ها به این موارد محدود نمی‌شود و پیشگیری و کنترل خسارت هم نقش اساسی دارند.
این سیستم‌ها باعث کاهش زمان و منابع مورد نیاز برای انجام عملیات کنترل حریق می‌شوند.
سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق در دو گروه اصلی قرار می‌گیرند:
- سیستم‌های غیرفعال
- سیستم‌های فعال
فردی که مسئول پیشگیری و کنترل خسارت در تأسیسات است در مورد سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق نیز اطلاعات دارد.
- سیستم‌های غیرفعال
سیستم‌های غیرفعال شامل وسایل، ویژگی‌ها و خصوصیاتی می‌شوند که به عنوان بخشی از فرآیند برای جلوگیری از حریق، محدود کردن حریق و جلوگیری از رشد و گسترش حریق نصب می‌شوند. اجزای این سیستم‌ها بدون کارکرد فعالانه به کنترل و پیشگیری از خسارت ناشی از حریق کمک می‌کنند. دیوار آتش نمونه‌ای از یک سیستم غیرفعال است. دیوار آتش خصوصیت یا عملیاتی را در زمان اضطرار تغییر نمی‌دهد بلکه از طریق طرح ذاتی‌اش عمل می‌کند.
- سیستم‌های فعال
اجزایی از سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق که به طور فعال از طریق عمل مکانیکی در زمان اضطراری عمل می‌کنند، سیستم‌های فعال نامیده می‌شوند. به عنوان مثال آبفشان در زمان وقوع حریق فعال شده و آب را تخلیه می‌کند به این ترتیب در اطفا حریق به صورت فعال عمل می‌کند.
سیستم‌های فعال بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند در حالی که بسیاری از اجزای مفید حفاظت در برابر حریق سیستم‌های غیرفعال هستند.
سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق شامل موارد زیر می‌شود:
- پوشش‌های ضد حریق
- شیشه‌های ضد حریق
- درب‌های ضد حریق
- پرده‌های ضد حریق
- سیستم اعلام‌کننده حریق و گازهای سمی ناشی از حریق
- سیستم‌های کاهنده و مهار حریق بر پایه گاز
- سیستم‌های اطفاء حریق بر پایه فوم
- سیستم‌های اطفاء حریق بر پایه آب
- روشنایی اضطراری
مزایای استفاده از سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق
سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق بدون مداخله انسان و به صورت خودکار عمل می‌کنند به همین دلیل یکی از مهمترین عوامل پیشگیری و کنترل خسارت ناشی از حریق، محسوب می‌شوند.
اقدامات انسانی ممکن است باعث ایجاد تبعات جزئی در عملیات کنترل شود. به دلیل این که سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق بدون دخالت انسان عمل می‌کنند، قابلیت اعتماد بالاتری نسبت به عملیاتی که به صورت دستی انجام می‌شود، دارند.
اغلب حریق‌های سنگین که خسارات زیادی به بار می‌آورند حدود نیمه شب اتفاق می‌افتند. مزیت دیگر این سیستم‌ها این است که نیازی به حضور و توجه انسان‌ها ندارند بنابراین این سیستم‌ها می‌توانند به صورت 24 ساعته حفاظت را ایجاد کنند و از بوجود آمدن خسارات سنگین جلوگیری کنند.
اما بعضی از سرویس‌ها هم نیاز به اقدامات انسانی دارند مانند شیرهای آتش نشانی ایستاده از نوع خشک. بوسیله شیر آتش نشانی ایستاده از نوع خشک می‌توان لوله‌کشی را تا طبقات بالایی یا نواحی دور در ساختمان انجام داد و در زمان لازم برای رساندن آب به آتش صرفه‌جویی کرد.
توجیه استفاده از سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق
آیا استفاده از سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق لازم است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که معیارهای مختلفی برای تصمیم‌گیری درباره این موضوع وجود دارد مانند: نسبت فایده به هزینه، اهمیت ایمنی در زندگی و حفاظت از اموال و دارایی‌ها
- هزینه
معمولاً هزینه سیستم‌های نصبی حفاظت در برابر حریق طی 5 تا 10 سال از طریق پرداخت حق بیمه کمتر باز خواهد گشت. به عنوان مثال اگر حق بیمه فعلی آتش‌سوزی 25 هزار دلار در سال باشد نصب سیستم آبفشان این حق بیمه را به 5 هزار دلار در سال کاهش خواهد داد که این مسئله باعث صرفه‌جویی 20 هزار دلار در سال را می‌شود.
اگر نصب سیستم آب فشان 100 هزار دلار هزینه داشته باشد و هزینه سالیانه تعمیر و نگهداری آن دو هزار دلار باشد، این سیستم هزینه‌اش را طی پنج سال و نیم به دست خواهد آورد.
- حفاظت
بعضی از آیتم‌ها به دلیل ماهیت حیاتی که دارند باید به طور ویژه حفاظت شوند. اگر جزء ساده‌ای از عملیات باعث ایجاد خطر و یا از کارافتادگی دیگر بخش‌های سیستم شود حفاظت تأمین شده را می‌توان ضمانت کرد حتی اگر نتوان در هزینه صرفه‌جویی کرد.
به عنوان مثال سیستم اطفاء موتور هواپیما برای حفاظت بقیه هواپیماهای پرواز طراحی شده است. اگر آتش گسترش پیدا کند، می‌تواند باعث سقوط هواپیما شود. عامل اطفا خود باعث از کار افتادن موتور خواهد شد حتی اگر در زمان تخلیه عامل اطفای موتور هنوز هم در حال کار باشد. در این مورد سقوط هواپیما موضوعی حیاتی است.
- ایمنی
سومین مزیت سیستم نصبی حفاظت در برابر حریق که می‌توان به آن اشاره کرد، ایمنی در زندگی است. ایمنی در زندگی عامل مهمی است که ما را به استفاده از سیستم‌های حفاظت در برابر حریق مجاب می‌کند . طبق تحقیقات استفاده از این سیستم‌ها باعث کاهش ریسک خطر برای ساکنان در ساختمان شده است.
با استفاده از این سیستم‌ها می‌توان از اموال و دارایی در برابر حریق محافظت کرد. ممکن است فکر کنید با بیمه کردن اموال می‌توان خسارات را جبران کرد اما ممکن است مواردی ارزشمند داشته باشید که قابل جایگزینی نباشد مانند کارهای هنری.
سیستم‌های نصبی علاوه بر این که باعث پیشگیری و کنترل خسارت می‌شوند پتانسیل خسارت را هم کاهش می‌دهند.
دیوار آتش چیست؟
برای جلوگیری از سرایت آتش به بخش‌های دیگر ساختمان از دیوار آتش استفاده می‌شود. در واقع این دیوار نواحی ساختمان را از هم جدا می‌کند و باعث می‌شود خسارتی که در یک سمت دیوار ایجاد می‌شود به سمت دیگر آن گسترش پیدا نکند.
مهمترین جنبه‌های دیوار آتش
- طراحی اولیه
طراحی اولیه به منظور اطمینان از این که دیوار آتش ویژگی‌های اولیه را دارد.
- حفاظت از روزنه‌های موجود در دیوار آتش
ساده‌ترین راه حفاظت از روزنه‌های دیواره آتش به حداقل رساندن روزنه‌هایی است که در این دیوار وجود دارد. هر روزنه‌ای در دیواره آتش، باعث ایجاد مشکل در حفاظت روزنه بر اثر مسدود کردن درب آتش می‌شود. دلیل بسیاری از حریق‌ها که خسارت بسیار سنگینی به بار آورده، نقص حفاظت از روزنه‌های دیوار آتش بوده است. دیوارهای آتش تا آن سوی سقف ساختمان امتداد پیدا می‌کنند تا از سوختن سقف هم جلوگیری کنند.
دیوار آتش بر مبنای ساعات مقرر مقاومت در برابر حریق طراحی شده است. متداول‌ترین دیواره‌های آتش در محیط‌های صنعتی دیوارهای چهار ساعته هستند.
حفاظت از روزنه‌های آتش
این روزنه‌ها ممکن است در اثر عبور لوله‌ها، کابل‌ها و کانال‌ها در دیوار آتش ایجاد شوند.
از دو روش می‌توان برای حفاظت روزنه‌های دیواره‌های آتش استفاده کرد:
- موانع فیزیکی مانند درب‌های آتش
- دمپرهای حریق
درب‌های آتش
عموماً درب‌های آتش درب‌های افقی هستند که روی غلتک‌هایی سوار شده از یک ریل معلق می‌شود. این درب‌ها به صورت افقی حرکت می‌کنند تا روزنه‌های ایجاد شده در دیوار آتش را ببندد. درب‌های غلتکی بالاسری به صورت عمودی در محلشان قرار می‌گیرند. در جاهایی که نوار نقاله از میان دیوار آتش عبور می‌کند درب‌های آتش ویژه‌ای نصب می‌شود.
روش‌های دیگری که می‌توان برای حفاظت از روزنه‌های به کار گرفت عبارتند از استفاده از سیستم‌های نصبی مانند سیستم اسپری آب و یا استفاده از بتونه‌های مقاوم در برابر حریق
مکانیسم درب‌های آتش
در مکانیسم آزاد شدن درب‌های آتش، زنجیر زود ذوب شونده‌ای وجود دارد که در زمان رسیدن دما به حد معینی در یک محل، درب به صورت خودکار بسته شود. بسته شدن اکثر درب‌های حریق در اثر وزن خود درب یا در اثر وزن مکانیسم بسته شونده صورت می‌گیرد. زنجیرهای زود ذوب شونده باید به صورت مناسب نصب شوند و در معرض گرمای انتقالی هر دو سمت دیوار قرار گیرند.
همچنین درب‌ها ممکن است به مکانیسم‌های فعال‌کننده‌ای تجهیز شوند که به سیستم‌های نصبی اطفاء حریق ارتباط داده شده باشند.
در جایی که ممکن است مایعات قابل اشتعال یا قابل احتراق وجود داشته باشد، باید زیر درب‌ها، لبه‌ها یا محدودکننده‌هایی نصب شود تا از عبور این مایعات از زیر آن‌ها جلوگیری کند. در نواحی با خطر زیاد، درب‌های حریق ممکن است در دو سمت روزنه نصب شوند.
قرار گرفتن موانع در مسیر درب یکی از متداول‌ترین مشکلاتی که باعث می‌شود درب‌های حریق به درستی عمل نکنند. باید به طور منظم بررسی کنیم تا از قرار نگرفتن شی در مسیر درب‌ها مطمئن شویم.