آموزش جامع آتش نشانی و کنترل حریق در ساختمان ها

حریق های ساختمانی از جمله چالشی ترین انواع حریق ها هستند زیرا در این نوع حریق ها باید تمامی عملیات نجات، حفاظت از اماکن، ورود اجباری، تهویه و اطفاء حریق با هماهنگی کامل و با حفظ تمامی موارد ایمنی انجام شود. در ادامه در مورد حریق ساختمان های مسکونی و نحوه عکس العمل مناسب آن و آموزش سیستم آتش نشانی آپارتمان بحث می‌شود.

وظایف خودروی پیشروی اطفاء حریق (اولین خودرو)

در سازمان های مختلف آتش نشانی دستورالعمل های متفاوتی جهت اعزام اولین خودرویی که به محل حادثه میرسد، وجود دارد ولی در تمامی آنها بررسی اولیه صحنه حادثه و ارزیابی شرایط توسط افسر اعزامی به عنوان اولین وظیفه در نظر گرفته می شود. در این شرایط افسر مربوطه باید پاسخ مناسبی برای سوالات ذیل به دست آورد:

• آیا فرد یا افرادی در ساختمان وجود دارند که نیاز به نجات فوری آنها باشد؟
• آیا حریق تنها در حد اسباب و اثاث داخل ساختمان است یا کل ساختمان دچار حریق شده است؟
• آیا تهدیدی از جهت گسترش حریق به ساختمان ها و اماکن مجاور وجود دارد؟
• آیا منابع و تجهیزات اطفا حریق ساختمان به اندازه کافی در محل وجود دارد یا باید فراهم شوند؟

پاسخگویی به این سؤالات تصویر واضحی از اقدامات لازم پیش رو به دست میدهد، به عنوان نمونه در صورتی که با اقدام سریع بتوان زندگی فرد یا افرادی که نیاز به کمک دارند را نجات داد ممکن است تیمهای عملیاتی حتی در صورت عدم وجود تعداد نفرات کافی جهت تشکیل تیم مداخله سریع، وارد عمل شده و به عملیات نجات بپردازند. در صورت عدم وجود منابع کافی باید جهت تامین آنها تماس های لازم با مرکز کنترل ارتباطات آتش نشانی برقرار شود. در صورت عدم نیاز به نجات فوری و از طرفی اهمیت احتمال گسترش حریق به اماکن مجاور باید نسبت به استفاده از تعداد کافی شیلنگ آتش نشانی و جریان های آب جهت حفاظت از آنها اقدامات لازم انجام شود.

در صورتی که آتش سوزی در حد یک اتاق و اثاث داخل آن باشد اغلب دستور حمله به حریق صادر شده و شرایط از لحاظ موقعیت دقیق محل حریق، شرایط صحنه حادثه و غیره به مرکز کنترل ارتباطات اطلاع داده میشود در ادامه نیز با توجه به شرایط متغیر حریق، عملیات مناسب انجام می گردد. در صورت نیاز به انجام حمله غیر مستقیم این کار باید با انتخاب الگوی مناسب آب و هدایت آب سرلوله به سمت سقف و کاربرد جاروبی آن، انجام شود.

به محض پیدا شدن محل دقیق حریق در ساختمان باید اولین رشته شیلنگ آتش نشانی جهت موارد ذیل به کار گرفته شوند:

• ایجاد حایل بین شعله های حریق و فرد یا افراد گیرافتاده در محل حادثه
• حفاظت از تیم نجات
• حفاظت از ر اه ها و مسیرهای خروج اضطراری
• حفاظت از سایر مکان های داخل ساختمان مانند اتاق ها و سالن های مجاور محل حریق
• حفاظت از ساختمان های مجاور محل حریق
• اجرای عملیات اولیه اطفا از سمتی که هنوز حریق در آن پیشروی نکرده است
• استقرار تجهیزات جریان اصلی

وظایف دومین خودروی اطفاء حریق حاضر در محل

اطمینان از وجود منابع کافی آب در صحنه حادثه جز اولین وظایف تیم مستقر در خودروی دوم اعزامی به محل حادثه است. با توجه به شرایط متغیر حریق ممکن است نیاز باشد از منابع بیشتر آب شامل شیر ایستاده آتش نشانی ضد یخ یا همان fire hydrant اطراف استفاده کرد. شرایط منابع آب موجود در محل حادثه و فاصله آنها از محل انجام عملیات نیز باید در نظر گرفته شود.

به محض تامین منابع آب پشتیبان، تیم عملیاتی خودروی دوم بر اساس اولویت های ذیل عمل می کند:

• پشتیبانی از تیم حمله
• حفاظت از راه ها و مسیرهای ثانویه موجود جهت خروج اضطراری
• جلوگیری از گسترش حریق
• حفاظت از بیشترین اماکن مجاور در معرض حریق
• همکاری در انجام عملیات اطفا حریق
• مشارکت و همکاری در انجام عملیات لازم در صحنه حادثه

پشتیبانی در صحنه حادثه آتش سوزی

در صورتی که تیم های عملیاتی پشتیبان (تیم نجات، تهویه، خودروی هوایی و …) به محل حادثه اعزام شوند ممکن است این تیم‌ها قبل یا بعد از خودروی پیشروی اطفا حریق به محل برسند. تیم های پشتیبان به محض حضور در محل حادثه مسئولیت اجرای وظایف ذیل را برعهده دارند:

• ورود اجباری
• جستجو و نجات
• حفظ و مراقبت از اسباب، اثاث و وسایل موجود پس از انجام عملیات
• اطفا حریق
• استقرار نردبان های آتش نشانی
• تهویه
• تامین روشنایی صحنه حادثه
• تامین نیازهای عمومی تیم های عملیاتی مانند قطع برق، فعال کردن آسانسورها، قطع شیر گاز، فعال کردن سیستم اطفا حریق، پیدا کردن محل جعبه آتش نشانی و…
• بررسی احتمال گسترش حریق
• به کارگیری جریان های اصلی از ارتفاع به وسیله خودروهای هوایی
• انجام عملیات بازدید سراسری شامل بررسی حریق های مخفی و احتمال اشتعال مجدد قسمت های اطفا شده

در صورتی که تیم های پشتیبانی در صحنه حاضر نباشند انجام وظایف مذکور بر عهده تیم های عملیاتی خودروهای اطفا حریق است. همچنین از تیم های پشتیبان جهت انجام بررسی های پیرامون ساختمان محل حریق، بررسی احتمال وجود مصدوم، تامین نردبان جهت انجام عملیات نجات و دسترسی به بام ساختمان جهت انجام تهویه و ورود اجباری استفاده می شود.

جستجو از قسمت های نزدیکتر به محل اصلی حریق یا مکان هایی که در آنها احتمال وجود ساکنین ساختمان وجود دارد، آغاز می گردد. در اغلب موارد اولویت جستجو به ترتیب ذیل است:

• مکان هایی که در معرض بیشترین و شدیدترین تهدید آتش قرار داشته اند.
• بیشترین تعداد مکان هایی که امکان جستجوی سریعتر آنها وجود دارد.
• باقیمانده های محل اصلی حریق.
• اماکنی که عملیات حفاظت از آنها انجام شده است.

البته در برخی سازمان های آتش نشانی ممکن است کمک به تیم های اطفا حریق نیز از وظایف تیم های پشتیبانی محسوب شود به عنوان نمونه در برخی موارد تیم های پشتیبانی برای حمله به حریق از یک تجهیز جریان اصلی به نام حمله برق آسا، که یک حمله تهاجمی به حریق از بیرون ساختمان با حداقل جریان آب 2.5 اینج (65 میلیمتر) است، استفاده می کنند. این حمله باید با هماهنگی کامل آتش نشانان داخل ساختمان انجام شود تا از ایجاد خطرات ناخواسته برای آنان اجتناب شود. در صورت عدم هماهنگی و استقرار نامناسب تجهیزات جریان اصلی آب، ممکن است موجب وارد آمدن صدمات احتمالی به آنان شود. البته از خودروهای هوایی نیز می توان جهت اعمال این جریان آب استفاده نمود. نکته مهم در استفاده از تجهیزات جریان اصلی، نحوه استقرار تجهیزات است بدین شکل که سطح قرار گیری باید صاف و سخت باشد و پایه های تجهیز به طور صحیح باز شده باشند.

تیم مداخله سریع

فرمانده با کمک افسر ایمنی حادثه به طور مستمر صحنه حادثه را جهت سنجش شرایط و ارزیابی موارد ایمنی مورد بررسی و پایش قرار می دهد. همانگونه که در قبل نیز بیان شد تیم مداخله سریع شامل حداقل تعداد دو
آتش نشان مجهز است که به صورت آماده باش در خارج از محدوده خطر قرار گرفته و وظیفه آنها ورود و نجات آتش نشانان داخل محدوده خطر است زیرا در شرایط عملیاتی هر لحظه امکان دارد آتش نشانان صدمه ببیند در چنین شرایطی تیم مداخله سریع جهت نجات آتش نشانان وارد عمل می شود.

براساس NFPA-1500 باید برای نجات آتش نشان ها در شرایط اضطراری، افرادی از قبل تعیین شده باشند. تعداد دقیق این افراد بستگی به شرایط عملیاتی و ارزیابی صحنه حادثه دارد. این افراد باید مجهز به تجهیزات لازم جهت نجات در شرایط اضطراری باشند.

فرمانده حادثه/ افسر ارشد

به محض اینکه افسر ارشد به محل حادثه وارد شود در صورت لزوم فرماندهی را از فرمانده اولیه تحویل و مسئولیت تمامی عملیات را بر عهده می گیرد. در صورتی که فرمانده پیشین حادثه تمامی وظایف خود را به درستی انجام داده و شرایط فرماندهی مطلوب باشد افسر ارشد می تواند وی را همچنان در مقام فرماندهی حادثه ابقا و خود نقش دیگری مانند نظارت یا رابط بین خبرنگاران و سازمان را بر عهده گیرد.

حریق طبقات فوقانی ساختمان

حریق طبقات فوقانی در برج ها و ساختمان های بلند بسیار چالش برانگیز است. جهت انجام چنین عملیاتی به تعداد زیادی آتش نشان برای حمل تجهیزات به طبقات بالا، تشکیل تیم های حمله به حریق و تخلیه ساکنان زیاد ساختمان نیاز است. در بسیاری مواقع در این نوع شرایط آسانسورها قابل استفاده نیستند و تجهیزات باید به صورت دستی به طبقات فوقانی حمل شوند. البته در برخی سازمان های آتش نشانی در صورت سالم بودن
آسانسور، آتش نشان ها برای حمل تجهیزات مجازند تا دو طبقه مانده به طبقه محل حریق از آسانسور استفاده کنند ولی در سایر سازمان های آتش نشانی، به دلیل عدم اطمینان از کنترل کامل آسانسور و خطرات مربوطه، استفاده از آن مجاز نیست.

حمله به حریق باید از یک طبقه پایین تر از طبقه محل حریق انجام شود. درصورتی که لوله های لوله ایستاده ساختمان که به صورت عمودی تا طبقات بالایی امتداد دارند در معرض شعله های آتش نباشند می توان جهت استفاده از آنها و آب گیری از لوله ها، شیلنگ های آتش نشانی را به آنها وصل کرد.

علاوه بر حمله مستقیم به حریق، تیم عملیاتی باید طبقات بالایی طبقه محل حریق را از جهت احتمال گسترش حریق و وجود افراد مصدوم یا گیر افتاده مورد بررسی قرار دهد. معمولا محل استقرار تجهیزات اضافه و تیم های پشتیبانی دو طبقه پایین تر از طبقه محل حریق تعیین می شود. همچنین آتش نشان ها باید ملاحظات ایمنی لازم در مورد خیابان های اطراف ساختمان یا برجی که دچار حریق شده است را نیز در نظر بگیرند زیرا شکستن شیشه ها و افتادن آوار از طبقات فوقانی به پایین ممکن است سبب آسیب شدید به تجهیزات، بریده شدن شیلنگ ها و زخمی شدن و حتی مرگ آتش نشانان شود. جهت اجتناب از این گونه خطرات بایستی محدوده اطراف ساختمان با نوار خطر یا موانع دیگر قرنطینه و یک مسیر امن جهت ورود به ساختمان ایجاد شود. این محدوده با توجه به شرایط محل حادثه تعیین می گردد.

آتش نشانی در زیر زمین

حریق های زیر زمینی به دلیل شرایط ویژه ای که دارند، ممکن است بسیار خطرناک باشند. برای مقابله با این نوع حریق ها در برخی موارد می توان بدون ورود به زیر زمین، حریق را کنترل کرد. برای تشخیص محل حریق از طبقه فوقانی، می توان از یک دوربین عکس برداری حرارتی که نوعی دوربین حرارت سنج مورد استفاده در آتش نشانی است، یا یک حسگر حرارتی مادون قرمز استفاده کرد.

آتش نشان ها به محض تشخیص محل حریق یک مجرای تهویه در کف طبقه بالایی ایجاد و سرلوله سلار را وارد می کنند. پس از چند دقیقه از عملکرد سرلوله، باید کاهش دمای محل حریق قابل تشخیص باشد سپس می توان عملیات تهویه را انجام داد، در نهایت یک تیم عملیاتی جهت اطفا کامل حریق وارد زیر زمین می شود.

در صورت عدم وجود سرلوله سلار ممکن است لازم باشد آتش نشان ها وارد زیر زمین شوند، جهت ورود باید از راه پله های زیر زمین استفاده شود. این راه پله می تواند به صورت یک دودکش برای عبور دود، شعله و گازهای ناشی از حریق عمل کند. جهت کاهش خطر قرار گرفتن آتش نشانان در معرض محصولات حریق باید یک حفره یا مجرا جهت تهویه هوا در انتهای زیر زمین و در سمت مخالف راه پله ها ایجاد شود. این مجرا می تواند یک پنجره بوده یا با ابزارآلات خاص ایجاد شود.

نفرات تیم عملیاتی برای وارد شدن از طریق راه پله ها باید پشت الگوی مه پاش عریض جریان آب قرار گیرند. اعضای تیم حمله به محض ورود به زیر زمین به طور آهسته به سمت مجرای تهویه پیش رفته و با استفاده از جریان مه پاش آب، دودها و شعله ها را به سمت آن هدایت می کنند. جهت تاثیر بیشتر این تاکتیک و خروج دود و شعله های حریق بایستی مجرای ایجاد شده به اندازه کافی بزرگ باشد.

در اطفا حریق زیر زمین ها استفاده از تهویه بسیار مهم است در صورتی که زیر زمین دارای پنجره یا مجرای هوا نباشد می توان مجرای مصنوعی هوا را در کف طبقه فوقانی و نزدیک پنجره ایجاد کرده و از یک دستگاه مکنده دود جهت مکش دود و حرارت از زیر زمین و هدایت آن به محیط بیرون استفاده کرد. البته این امر سبب هدایت دود و شعله ها به سمت مکنده و احتمال صدمه دیدن آن نیز می شود.

در حریق زیر زمین ها، وجود اسباب و اثاث سنگین در طبقه فوقانی یا طولانی شدن حریق ممکن است سبب تضعیف استحکام کف طبقه فوقانی و در نتیجه ویرانی آن شود بنابراین همواره خطر سقوط سقف زیر زمین وجود
دارد. ستون ها و تیرهای افقی فولادی بدون پوشش حفاظتی وقتی در معرض حرارت 538 درجه سلسیوس و بیشتر قرار گیرند منبسط می شوند این انبساط سبب فشار آوردن به دیوارها و در نتیجه افزایش احتمال خرابی سقف می گردد.

حریق اماکن مجهز به سیستم های ثابت اطفا حریق

آتش نشانان باید نسبت به نحوه عملکرد سیستم های ثابت حفاظتی، اطلاعات کافی داشته و از وجود این سیستم ها در ساختمان محل حریق مطلع باشند وجود این سیستم ها امتیاز بزرگی جهت اطفاء حریق محسوب می شود. انواع این سیستم ها عبارتند از:

• جعبه های آتش نشانی
• سیستم های افشانگر
• سیستم های دی اکسید کربن
• سیستم های شاغولی یا لوله ایستاده
• سیستم های عامل پاک
• سیستم های هود پودر خشک شیمیایی
• سیستم های مواد مرطوب شیمیایی
• سیستم های کف

برخی خطرات احتمالی استفاده از سیستم های ثابت اطفا حریق در اماکن و ساختمان ها شامل موارد ذیل است:

• فقر اکسیژن ناشی از عملکرد سیستم های دی اکسیدکربن
• کاهش دید
• وجود تجهیزات الکتریکی برق دار
• ایجاد جو سمی و آلوده

دستورالعمل نحوه استفاده از این سیستم ها در اماکن و ساختمان های مختلف معمولا در طرح های پیش از حادثه این اماکن گنجانده می شود. این طرح ها شامل اطلاعات کاملی از خصوصیات ساختمان، نوع اسباب و اثاث داخل ساختمان، سیستم های حفاظتی، نقشه ساختمان، نقشه سیستم لوله کشی، محل منابع آب، اتصالات سیستم های حفاظتی و محل استقرار خودروها می باشد.

البته این طرح باید به صورت دوره ای به روز شده و تغییرات در آن با توجه به تغییرات ساختمان اعمال شود. زمانی که حریق در یک ساختمان مجهز به سیستم های افشانگر رخ دهد معمولا جهت اطفاء از این سیستم ها نیز استفاده می شود. هر چند باید از دستورالعمل های سازمانی پیروی شود زیرا ممکن است انجام برخی موارد مجاز نباشد. برخی اصول کلی که باید انجام شوند عبارتند از:

• مستقر شدن یک آتش نشان مجهز به بیسیم جهت کنترل سیستم و اطمینان از کارکرد صحیح آن در مجاور تابلوی کنترل سیستم
• استفاده از درپوش جهت متوقف کردن جریان آب خروجی از دهانه آب پاش، پس از پایان عملیات
• بازگرداندن سیستم افشانگر به حالت عادی و به صورت آماده استفاده مجدد پس از پایان عملیات (در صورت وجود دستورالعمل سازمانی)
• بررسی ساختمان پس از اطفاء حریق و ماندن در محل تا زمانی که تعمیرکاران و کارکنان مربوطه جهت بازگرداندن سیستم افشانگر به حالت عادی و عملیاتی در محل حاضر شوند.

چه ساختمان هایی نیاز به اطفا حریق دارند؟

چه ساختمان هایی نیاز به اطفا حریق دارند. این سوالی است که در هنگام ساختمان سازی و تکمیل و بازسازی ساختمان‌ها برای خیلی از افراد مرتبط به این حوزه ایجاد می‌شود. در حالت کلی و به صورت عقلانی تمام ساختمان هایی ساخته و یا از قبل ساخته شده‌اند نیازمند سیستم اعلام حریق هستند.
اما سازمان نظام مهندسی به دلیل اهمیت وجود نصب سیستم حریق در کلیه ساختمان‌های مسکونی، تجاری، اداری که شرایط زیر را دارا می‌باشند سیستم‌های کشف و اعلام حریق اجباری کرده است:

ساختمان‌های اداری و تجاری:

1. ساختمان‌های تک واحده با متراژ 500 متر مربع و بیشتر (ساختمان های تاری که در کنارهم هستند و ورودی مشترکی ندارند)
2. ساختمان های با داشتن ورودی مشترک که متراژ کل آن 300 مترمربع و بیشتر باشد
3. ساختمان‌های با بیشتر از 3 طبقه از کف زمین و یا متراژ کل 300 مترمربع و بیشتر
4. ساختمان‌های با داشتن 5 واحد و بیشتر

ساختمان‌های مسکونی:

1. ساختمانهای 5 سقف و بیشتر از طبقه ی همکف
2. واحدهای مسکونی با حداقل 11 واحد و بیشتر
3. مسکونی با بیشتر از 3 طبقه از کف زمین

در ساختمان های با کاربری مختلط در صورتی که هر کدام از کاربری ها (تجاری و اداری و مسکونی) بصورت مجزاء طبق توضیحات فوق نیاز به سیستم کشف و اعلام حریق دارند و در کل بنا بایستی سیستم کشف و اعلام حریق طراحی و نصب گردد.
در ضمن اجرای سیستم کشف و اعلام حریق در ساختمان‌ها و بناهای مسکونی کمتر از 5 طبقه همکف اختیاری است ولی توصیه می‌شود این بناها به لحاظ تامین شرایط ایمنی و حفاظت از جان و سرمایه شهروندان، نسبت به اجرای سیستم های اعلام حریق اقدام نمایند.

صحبت پایانی آتشران

شرکت آتشران به عنوان تولید کننده پیشرو جعبه های آتش نشانی و واردکننده تجهیزات روز آتش نشانی اروپایی، در این مقاله قصد داشت تا اصول مقدماتی و اولیه کنترل حریق در یک ساختمان را به شما خوانندگان گرامی آموزش دهد. البته بحث آتش نشانی به این جا ختم نخواهد شد. ممکن است شرایط خاصی در هر حادثه به وجود بیاید که قابل پیش بینی نباشد. پس توصیه می گردد همواره آموزش ببینید و تجربه کسب کنید. همچنین تهیه و خرید بهترین و به روزترین تجهیزات ایمنی، آتش نشانی را در دستور کار قرار دهید.

برای مشاوره و خرید انواع جعبه آتش نشانی با کاشناسان آتشران تماس بگیرید:

١٨٨٨ ٨٨٦٨ (خط ویژه)