با اینکه هدف اصلی سیستم اعلام حریق و اطفا حریق حفاظت از جان انسان‌ها و کاهش هزینه‌های ناشی از حریق است؛ پیشرفت تکنولوژی سبب شده این سیستم‌ها جهت کاربردهای ثانویه دیگری نیز مورد استفاده قرار گیرند؛ امروزه این سیستم‌ها در ایجاد فرآیند‌های یکپارچه، کنترل‌های محیطی و ایمنی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
سیستم اطفا حریق چیست؟
سیستم اطفاء حریق مجموعه‌ای از تجهیزات و روش‌هاست که برای تشخیص، کنترل و خاموش کردن آتش‌سوزی در یک محیط طراحی و نصب می‌شود. این سیستم نقش بسیار حیاتی در حفظ جان انسان‌ها، جلوگیری از گسترش حریق و کاهش خسارات مالی دارد. و هدف اصلی خرید سیستم اعلام حریق هم این است.
عملکرد سیستم اطفا حریق معمولاً به‌صورت دستی (با دخالت انسان مثل کپسول آتش‌نشانی) یا اتوماتیک (مثل اسپرینکلر یا سیستم گازی) انجام می‌شود. برخی از این سیستم‌ها هنگام بروز حریق، به‌طور خودکار فعال می‌شوند و بدون نیاز به دخالت مستقیم انسان، آتش را مهار یا خاموش می‌کنند.
اهداف اصلی سیستم اطفا حریق:
- واکنش سریع برای مهار آتش در مراحل اولیه
- حفاظت از جان افراد در ساختمان
- جلوگیری از گسترش حریق به بخش‌های دیگر
- کاهش آسیب به تجهیزات، اسناد و دارایی‌ها
- ایجاد زمان کافی برای تخلیه ایمن افراد
این سیستم‌ها بر اساس نوع کاربری ساختمان، نوع مواد قابل اشتعال، و شرایط محیطی انتخاب و طراحی می‌شوند. انتخاب صحیح نوع سیستم اطفا، نقش مهمی در افزایش سطح ایمنی ساختمان دارد.
انواع سیستم اطفا حریق ساختمان
سیستم اطفا حریق یکی از مهم‌ترین تجهیزات ایمنی در ساختمان‌هاست که با هدف کنترل، مهار یا خاموش کردن آتش در مراحل اولیه طراحی و نصب می‌شود. این سیستم‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند در کمترین زمان ممکن آتش‌سوزی را تشخیص داده و اقدام لازم برای مهار آن را انجام دهند تا از گسترش حریق، آسیب به ساکنین و تخریب ساختمان جلوگیری شود.
سیستم‌های اطفا حریق به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- سیستم‌های دستی (نیاز به دخالت انسان)
- سیستم‌های اتوماتیک (عملکرد خودکار بدون نیاز به انسان)
سیستم های اعلام و اطفاء حریق ساختمان
سیستم های اعلام و اطفاء حریق ساختمام انواع مختلف دارد و به طور مختصر به آنها اشاره کرده ایم:
سیستم اطفا حریق آبی (اسپرینکلر)
توضیح: رایج‌ترین نوع سیستم اطفا است که از آب برای خاموش کردن آتش استفاده می‌کند. این سیستم دارای نازل‌هایی (اسپرینکلرها) است که در سقف نصب می‌شوند و هنگام افزایش دما به‌طور خودکار فعال می‌شوند.
کاربرد: مناسب برای اکثر فضاهای اداری، مسکونی و تجاری.
مزیت: ساده، ارزان و نگهداری آسان
محدودیت: برای تجهیزات برقی یا مواد قابل واکنش با آب مناسب نیست.
سیستم اطفا حریق گازی
توضیح: در این سیستم از گازهای خاموش‌کننده مانند FM200، CO2 یا IG-55 استفاده می‌شود. این گازها با کاهش سطح اکسیژن یا واکنش با شعله، آتش را خاموش می‌کنند.
کاربرد: مناسب برای اتاق‌های سرور، دیتاسنترها، مراکز کنترل، تابلوهای برق
مزیت: بدون آسیب به تجهیزات الکترونیکی
محدودیت: گران و نیاز به محاسبه دقیق حجم فضا
سیستم اطفا حریق پودری (خشک)
توضیح: در این سیستم از پودرهای شیمیایی خاص (مثل پودر BC یا ABC) استفاده می‌شود که باعث خنک‌سازی آتش و قطع واکنش‌های زنجیره‌ای سوختن می‌شوند.
کاربرد: مناسب برای فضاهای صنعتی، پارکینگ‌ها و مکان‌هایی با خطر آتش‌سوزی مواد شیمیایی یا سوخت
مزیت: بسیار مؤثر بر انواع کلاس‌های آتش
محدودیت: ایجاد گرد و غبار زیاد و کثیف شدن محیط
سیستم اطفا حریق کف (فوم)
توضیح: از فوم مخصوصی استفاده می‌کند که سطح سوخت را پوشانده و مانع از رسیدن اکسیژن به آن می‌شود.
کاربرد: مناسب برای آتش‌سوزی‌های مایعات قابل اشتعال مثل بنزین، روغن و مواد نفتی
مزیت: عملکرد بالا در حریق‌های کلاس B
محدودیت: مناسب نبودن برای فضاهای کوچک یا بسته
سیستم اطفا حریق آئروسل
توضیح: آئروسل ماده‌ای جامد است که در اثر حرارت تبخیر شده و ذرات ریز معلقی تولید می‌کند که واکنش‌های آتش را مختل می‌کند.
کاربرد: برای فضاهای کوچک و بسته مثل تابلوهای برق، UPS، موتورخانه
مزیت: عدم نیاز به لوله‌کشی گسترده
محدودیت: نیاز به تهویه پس از فعال‌سازی
سیستم اطفا حریق ترکیبی
توضیح: ترکیبی از چند نوع سیستم بالا به‌صورت هم‌زمان یا در نقاط مختلف یک پروژه پیاده‌سازی می‌شود تا حداکثر ایمنی فراهم شود.
کاربرد: در پروژه‌های بزرگ، بیمارستان‌ها، فرودگاه‌ها، برج‌ها
مزیت: پوشش‌دهی کامل با توجه به نوع خطر
محدودیت: هزینه بالا و طراحی پیچیده‌تر
نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق چگونه است؟
نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق به نوع سیستم و فناوری به‌کاررفته در آن بستگی دارد، اما به‌طور کلی در چهار مرحله اصلی انجام می‌شود:
- تشخیص (Detection): در این مرحله، سیستم از طریق حسگرها، دتکتورها یا افزایش دما، دود، شعله یا گازهای حاصل از احتراق را شناسایی می‌کند.
- حسگرهای دود (Smoke Detectors)
- حسگرهای حرارتی (Heat Detectors)
- حسگر شعله یا گاز (Flame/Gas Detectors)
- اعلان هشدار (Alarm): به محض تشخیص خطر، سیستم آژیر خطر و آلارم‌های صوتی و نوری را فعال می‌کند تا افراد ساختمان را از وجود حریق مطلع سازد.
- آژیر و فلاشرهای هشدار
- ارسال پیام به مرکز کنترل یا آتش‌نشانی
- فعال‌سازی سیستم‌های ایمنی جانبی (مثل قفل درب اضطراری)
- فعال‌سازی سیستم اطفا (Activation): اگر سیستم به‌صورت خودکار طراحی شده باشد، در این مرحله به‌طور خودکار ماده اطفایی (مثل آب، گاز، کف یا پودر) را به محل حریق منتقل می‌کند. اگر سیستم دستی باشد، فرد مسئول باید اقدام کند.
- باز شدن نازل‌ها یا اسپرینکلرها
- پاشش گاز یا پودر از طریق نازل‌ها
- فعال‌سازی کپسول‌های اطفا یا سیلندرهای گازی
- خاموش کردن آتش (Suppression): در این مرحله ماده اطفایی، شعله آتش را با یکی از این روش‌ها خاموش می‌کند:
- کاهش دما (مثل آب)
- جلوگیری از رسیدن اکسیژن (مثل کف یا گاز CO2)
- قطع واکنش شیمیایی احتراق (مثل پودر خشک یا گاز FM200)
نکته: در سیستم‌های پیشرفته، پس از خاموش شدن آتش، پیام خودکار به مرکز آتش‌نشانی ارسال می‌شود، سیستم تهویه فعال می‌شود و مسیرهای خروج اضطراری باز می‌گردند.
کاربردهای جدید سیستم‌های اعلام و اطفا حریق
- کنترل و قطع جریان هوا، سیستم‌های تهویه هوا و حرارت به منظور کنترل دود در عملیات آتش نشانی
- فعال کردن درب‌های ضد حریق و ضد دود
- تسهیل در انجام تهویه با بالا بردن فشار هوا در راهروها جهت تخلیه دود
- کنترل آسانسورها
- نظارت و کنترل عملکرد سیستم‌های کنترل کوره‌های صنعتی و تجاری
- نظارت بر سیستم‌های ذخیره سازی تبریدی و یخچال‌ها
- کنترل دسترسی کارکنان به فرآیند‌ها و قسمت‌های ذخیره سازی مواد خطرناک
- کشف گازهای سمی و قابل اشتعال
سیستم اطفا حریق اتاق سرور یا دیتاسنتر چیست؟
اتاق سرور و مراکز داده به دلیل وجود تجهیزات الکترونیکی حساس، نیاز به سیستم اطفا حریقی دارند که بدون آسیب به تجهیزات، آتش را مهار کند. در این فضاها نمی‌توان از آب یا فوم استفاده کرد، چون ممکن است منجر به خرابی سرورها، تجهیزات شبکه و از دست رفتن اطلاعات حیاتی شود.
ویژگی‌های سیستم اطفا حریق مناسب برای اتاق سرور:
- بدون رسانایی الکتریکی (Non-Conductive)
- بدون باقی‌ماندن مواد باقیمانده (Clean Agent)
- واکنش سریع و بدون نیاز به حضور انسان
- قابل اطمینان و بی‌خطر برای انسان و دستگاه‌ها
بهترین انواع سیستم اطفا حریق برای اتاق سرور:
در جدول زیر انواع بهترین سیستم اطفا حریق برای اتاق سرور را آوردیم:
| نوع سیستم | نوع گاز / عملکرد | مزایا | مناسب برای | محدودیت / نکته |
|---|---|---|---|---|
| سیستم گازی FM-200 | HFC-227ea / جذب حرارت و خاموش‌کردن آتش در چند ثانیه | سریع و مؤثر بدون رطوبت یا باقیمانده ایمن برای انسان در غلظت مناسب | اتاق سرور، اتاق کنترل، رک‌های حساس | هزینه نسبتاً بالا |
| سیستم گازی Novec 1230 | Novec (محصول 3M) / دوست‌دار محیط زیست | غیر رسانا و بی‌خطر پاک و بدون آسیب به تجهیزات سازگار با محیط زیست | دیتاسنترهای حساس به مسائل زیست‌محیطی | هزینه بالا و نیاز به محاسبه دقیق |
| سیستم CO₂ | کاهش اکسیژن برای خاموش کردن آتش | مؤثر در مهار آتش پوشش دهی سریع | رک‌های بسته یا فضاهای بدون تردد | خطرناک برای انسان در فضاهای بسته |
| سیستم آئروسل | ماده جامد که با حرارت، ذرات خاموش‌کننده تولید می‌کند | جمع‌وجور و مستقل از لوله‌کشی مناسب فضاهای کوچک | اتاق‌های تجهیزات کوچک، تابلو برق | نیاز به تهویه پس از فعال‌سازی |
سیستم های افشانگر خودکار یا اسپرینکلر های اتوماتیک
سیستم اسپرینکلر خودکار شامل برخی متعلقات سخت افزاری و دسته‌ای از قطعات چیده شده به نام دهانه آب پاش است به طوری که آب از طریق این دهانه‌ها به صورت خودکار و مستقیم بر روی حریق تخلیه می‌شود. آب به وسیله شبکه‌ای از لوله‌های متصل به هم به دهانه آب پاش منتقل و سپس بر روی حریق تخلیه می‌گردد. شبکه لوله‌های آب ممکن است به صورت روکار یا توکار از داخل سقف یا دیوارها عبور داده شوند.
سیستم اسپرینکلر سقفی به عنوان مطمئن‌ترین روش در اطفای حریق‌های معمولی شناخته می‌شود به همین علت آتش نشانان باید در زمینه اصول پایه، نحوه عملکرد و انواع سیستم‌های اطفا حریق نصب شده در محدوده تحت پوشش خود اطلاعات کافی داشته باشند.
البته بر اساس اطلاعات آماری موارد نادری از عدم کارایی سیستم اسپرینکلر خودکار در کنترل و اطفای حریق گزارش شده است؛ در موارد خاص نیز به ندرت اتفاق می‌افتد که مشکل از عدم کارکرد دهانه آب پاش باشد.
دلایل عدم عملکرد صحیح یک سیستم افشانگر (اسپرینکلر)
- بسته یا نیمه بسته بودن شیر کنترل آب
- قطع آب شهری
- معیوب شدن دهانه اسپرینکلر به دلیل رسوب رنگ در منافذ آن
- یخ زدگی یا شکستگی لوله ها
- وجود رسوبات و ناخالصی در لوله‌ها
- عدم تامین آب از منبع ثانویه آن
- خرابکاری و از کار انداختن عمدی سیستم
- بسته شدن خروجی دهانه اسپرینکلر به علت وجود موانعی مانند دیوارها و تجمع اجناس در انبارها
کنترل و اطفا حریق به وسیله سیستم اسپرینکلر در همان مراحل اولیه سبب افزایش ضریب ایمنی حریق و نجات جان ساکنان ساختمان می شود.
سیستم اسپرینکلر خودکار جهت موارد ذیل مورد استفاده قرار میگیرد :
- حفاظت از جان ساکنان ساختمان
- جلوگیری از گسترش حریق به سمت طبقات فوقانی در ساختمان‌های چند طبقه
مواردی نیز وجود دارد که استفاده از سیستم های افشانگر به تنهایی موثر نیست از جمله این موارد عبارتند از :
- حریق ایجاد شده به حدی کوچک است که سیستم افشانگر فعال نمی‌شود.
- دودهای ناشی از حریق قبل از فعال شدن سیستم اسپرینکلر خودکار به ساکنان برسد.
- وجود افراد خواب، افراد معلول و همچنین کسانی که قادر به عکس العمل سریع نیستند.
در انتهای این مقاله، آتشران به عنوان تولیدکننده و واردکننده تجهیزات آتش نشانی در ایران به شما خواننده گرامی توصیه می‌کند تا با دریافت مشاوره مناسب، با انتخاب تجهیزات اطفا حریق و بهترین سیستم‌های اعلام و اطفا حریق برای افزایش سطح ایمنی خود انتخاب نمایید.
تلفن مشاوره برای دریافت قیمت و خرید انواع اسپرینکلر آتشران:
١٨٨٨ ٨٨٦٨ (خط ویژه)
