انواع خاموش کننده های دستی یکی از بهترین ابزارهای ایمنی و مقابله با آتش‌سوزی هستند که نقش حیاتی در محافظت از جان و مال افراد دارند. این تجهیزات قابل حمل برای حمل آتش در مراحل اولیه طراحی شده و با استفاده از مواد خاموش‌کننده، قابلیت کنترل‌کننده آتش سوزی‌ها را دارند. در کاهش خسارات ناشی از آتش سوزی در جلوگیری از گسترش آن نیز بسیار چشمگیر است.
آتش‌سوزی‌ها از جمله مواد احتراق، عواملی هستند که می‌توانند عوامل طبیعی رخ‌دهنده و بسته به مواد سوختنی باشند، نیاز به خاموش‌کننده مناسب وجود دارد. دسته‌های خاموش‌کننده به انواع مختلف تقسیم می‌شوند که هر کدام با ویژگی‌ها و عملکرد خاص خود، برای نوع خاصی از آتش طراحی شده‌اند. انتخاب درست خاموش‌کننده و آگاهی از نحوه استفاده از آن می‌تواند تفاوت بین آتش و خسارات جبران‌ناپذیر باشد.
در این مقاله به بررسی انواع خاموشکنندههای دستی شامل خاموشکنندههای آبی، فومی، پودری، گازی و شیمیایی می‌پردازیم. که وزن خاموش کننده های دستی ١ الی ١٤ کیلوگرم قابل حمل و استفاده در تصادفات می‌باشد.
انواع خاموش کننده های دستی پر کاربرد در صنایع
خاموش کننده های پرکاربرد در صنایع از لحاظ نوع مواد اطفائی به انواع ذیل تقسیم می‌شوند:
| نوع خاموش کننده | مواد تشکیل دهنده | کلاس آتش‌سوزی | موارد قابل استفاده | محدودیت‌ها |
|---|---|---|---|---|
| آبی (آب) | آب | A | چوب، کاغذ، پارچه، برخی مواد جامد قابل اشتعال | برای آتش سوزی‌های الکتریکی، مایعات قابل اشتعال، گازها و فلزات مذاب مناسب نیست. |
| پودری | پودر شیمیایی خشک (بی کربنات سدیم، فسفات آمونیوم و…) | A, B, C | مواد جامد، مایعات، گازها | ممکن است به دستگاههای الکترونیکی آسیب برساند. برای فلزات مذاب مناسب نیست. |
| کف | آب و کف ساز | A, B | مواد جامد، مایعات قابل اشتعال | برای آتش‌سوزی‌های کلاس C (گازها) و الکتریکی مناسب نیست. |
| CO2 (دی اکسید کربن) | دی اکسید کربن | B, C | مایعات، گازها | برای آتش‌سوزی‌های کلاس A مناسب نیست. |
| هالوژنه (Halon) | ترکیبات هالوژنه (مانند Halon 1301) | A, B, C | مواد جامد، مایعات، گازها، تجهیزات الکتریکی | استفاده‌ی آن به دلیل آسیب به لایه اوزون به شدت محدود شده است و در بسیاری از مناطق ممنوع می‌باشد. |
- خاموش کننده آب و گاز
- خاموش کننده پودر و گاز
- خاموش کننده فوک
- خاموش کننده گاز دی اکسید کربن
خاموش کننده آب و گاز
این خاموش کننده جهت اطفا حریق جامدات بکار می‌رود.
خاموش کننده پودر و گاز
این خاموش کننده جهت اطفا حریق های جامدات و مایعات بکارمی‌رود. این خاموش کننده دارای انواع بالن (فشنگی) دار و یا تحت فشار می‌باشد.
خاموش کننده کف
ترکیبی از کف آتش نشانی به همراه آب و گاز (عامل فشار) می‌باشد. این خاموش کننده جهت اطفا حریق مایعات نفتی بکار می‌رود.
خاموش کننده گاز دی اکسید کربن
سیلندرهای حاوی دی اکسید کربن که عموما برای حریق های الکتریسیته بکار می‌رود ولی در دیگر گروه‌ها نیز کاربرد دارد.
نحوه بازرسی و مراقبت فنی از وسایل اطفا حریق
برابر مطالعه و تجمیع استانداردهای موجود داخلی و خارجی، مراقبت فنی و بازرسی‌ها به سه روش انجام می‌گردد:
- روزانه (ظاهری)
- ماهیانه (أدواری)
- سالیانه (فنی)
بازدید روزانه (ظاهری)
در این بازدید بهره بردار از وجود خاموش کننده در محل، قابل رویت بودن و امکان دسترسی به خاموش کننده و نیز آماده به کار بودن آن اطمینان حاصل می‌نماید.
بازرسی ماهیانه (ادواری)
این بازرسی در دوره تقریبی ٣٠ روزه انجام می‌گردد. در این بازرسی مسئول مربوط از خاموش کننده بازدید به عمل آورده و ضمن حصول اطمینان از وجود اطفائیه در محل آیتم هایی ازقبیل : کنترل گیج فشار، عدم تغیرات شکل فیزیکی، سلامت و وجود پلمب و لاک و مهر، سلامت اتصالات و شیلنگ مربوط، تست نازل و دستگیره حمل، کنترل وزن خاموش کننده، تست روانی پودر را چک و کنترل می‌نماید
بازرسی سالیانه (فنی)
این بازرسی حداقل ٢ بار و حداکثر٤ بار در سال طبق دستور تعریف شده انجام می‌گردد.
آزمون هیدرواستاتیک :
برابراستاندارد NFPA10 آزمون‌های هیدرواستاتیک بایستی برای خاموش کننده پودری هر ١٢ سال یکبار و برای خاموش کننده های گازی هر ٥ سال یکبار انجام شده و اخذ گواهینامه از شرکت‌های دارای صلاحیت الزامی می‌باشد. لیکن دوره تست هیدرواستاتیک دراستانداردهای موجود داخلی متغیر بوده و این امر عموما برابر دستورالعمل سازنده خاموش کننده انجام می‌گردد.
توضیحات مرتبط با خاموش کننده های دستی
انواع خاموش کننده های دستی مستقر در تصادفات صنعتی بوده که به جهت مقابله با آتش سوزی در مراحل اولیه مشاهده حریق بکار می‌رود. این نوع تجهیزات مقابله با حریق، توسط افراد آموزش دیده و با مهارت به کارگیری می‌شود. لذا نصب وسایل اطفا حریق مناسب و آموزش مبانی آتش سوزی و اصول کار با خاموش کننده های دستی برای افراد شاغل الزامیست. شایان ذکر است برابر مطالعه و تجمیع استانداردهای موجود داخلی و خارجی در خصوص مراقبت فنی و بازرسی ادواری وسایل اطفا حریق مانند الکل و دسته B2 مایعات غیرحلال در آب مانند: روغن، قیر و… تقسیم کرد. برای این گروه می‌توان پس از قطع جریان، از چند نوع ماده اطفایی از قبیل فوم‌ها و پودرهای آتش نشانی، استفاده کرد. قدرت اطفائی خاموش کننده های گروه B ازB-5 تا B80 جهت محاسبه پوشش سطح تقریبی بر حسب فوت می‌باشد.
انواع مواد اطفایی (خاموش کننده)
انواع مواد اطفایی عبارتند از :
- آب
- انواع پودر
- گازکربنیک
- فوم های شیمیایی
- گاز ازت
- هالوژنه
– آب سنگین و حمل و نقل مشکل و نیز قدرت تخریب مصالح بالایی داشته و هادی جریان الکتریسیته می‌باشد. از طرفی توان خنک کنندگی بالا، ویسکوزیته پایین دارد، ارزان و در دسترس است.
– بنیان خاموش کننده از بی‌کربنات سدیم و پتاسیم-فسفات آمونیوم می‌باشند. جریانی از گردهای بسیار ریز که با نشستن روی حریق باعث برهم زدن واکنش‌های شیمیایی و اطفا آتش می‌گردد.
– گاز دی اکسیدکربن نیز گازی خنثی بدون بو و مزه و غیر سمی بوده و با توجه به چگالی آن ١،٥٤ برابر از هوا سنگین‌تر بوده و ضمن رقیق کردن اکسیژن، جایگزین اکسیژن می‌گردد
اصول و فرایند اطفای حریق با استفاده از خاموش کننده
اولین نکته برای خاموش کردن حریق مجهز بودن مکان به وسایل اطفا است که اولین قدم خرید کپسول آتش نشانی است. آنچه مسلم است باید در مراحل درک اولیه آتش سوزی ضمن اطلاع رسانی و درخواست کمک بی‌درنگ از خاموش کننده های دستی استفاده کرد تا از پیشرفت و توسعه حریق جلوگیری کرد. کلمه پراب مخفف عملیات و راه اندازی و اطفا حریق با خاموش کننده های دستی است:
- پیش ضامن را بکشید.
- ریشه آتش را نشانه بگیرید.
- اهرم عملکرد خاموش کننده را فشاردهید.
- به حالت جارویی سر لوله را به طرف آتش حرکت دهید.
علائم اختصاری روی خاموشکنندههای دستی و نحوه خواندن آن‌ها
انواع خاموش کننده های دستی برای استفاده کاربران طراحی و روی بدنه آن‌ها علائم و اطلاعات درج می‌شود که نحوه استفاده، کاربرد و نوع خاموش‌کننده را مشخص کند. این علائم اختصاری، بر اساس استانداردهای بین‌المللی و ملی تعریف شده‌اند تا کاربران به سرعت و به درستی تشخیص دهند که چه نوع آتشی مناسب است. با مجهز کردن خانه خود به انواع خاموش کننده دستی و خرید جعبه آتش نشانی از آتش سوزی احتمالی جلو گیری کنید. در ادامه به بررسی این علائم اختصاری و نحوه خواندن آن‌ها می‌پردازیم:
1. کدهای نوع آتش (طبقه بندی آتش)
انواع خاموش کننده‌های دستی بر اساس نوع آتشی که می‌توانند خاموش شوند، به چند کلاس تقسیم می‌شوند. این کدها به صورت حروف انگلیسی و برخی از نمادهای تصویری روی بدنه خاموش‌کننده درج می‌شوند:
- A : مناسب برای مواد جامد قابل احتراق مانند چوب، کاغذ و پلاستیک.
- نماد: شعله روی تکه‌ای چوب یا درخت.
- B : مناسب برای مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، روغن و الکل.
- نماد: شعله روی قوطی یا مایعات.
- C : مناسب برای گازهای قابل اشتعال مانند پروپان و بوتان.
- نماد: شعله روی شیر گاز.
- D : مناسب برای فلزات قابل اشتعال مانند منیزیم و شرکت.
- نماد: شعله روی قطعات فلزی.
- K یا F : مناسب برای روغن‌ها و روغن‌های آشپزی (بیشتر در آشپزخانه‌ها).
- نماد: شعله روی ماهیتابه.
2. کدهای نوع خاموش کننده (مواد خاموش کننده)
نوع ماده خاموش‌کننده‌ای که در داخل دستگاه استفاده می‌شود معمولاً با کلمات یا نشانه‌های خاص می‌شود:
- Water (آب) : استفاده برای آتش کلاس A.
- فوم (فوم) : استفاده برای آتش کلاس A و B.
- پودر (پودر) : مناسب برای کلاسهای A، B، C و گاهی D.
- CO₂ (دی‌اکسید کربن) : مناسب برای کلاس B و C.
- Wet Chemical (مواد شیمیایی تر) : مناسب برای کلاس K.
3. فشار و ظرفیت دستگاه
- بار یا PSI : نشان‌دهنده فشار داخل مخزن است. این مقدار باید در محدوده ایمن باشد (معمولاً در بخش گیج فشار با رنگ سبز نشان داده می شود).
- ظرفیت (ظرفیت) : حجم مواد خاموش‌کننده داخل
4. تاریخ شارژ و انقضا
روی بدنه خاموش‌کننده معمولاً تاریخ شارژ، آخرین بررسی و تاریخ انقضا درج می‌شود:
- تاریخ شارژ : تاریخ آخرین شارژ دستگاه.
- Inspection Date : تاریخ آخرین بازرسی فنی.
- تاریخ انقضا : تاریخ انقضای مواد خاموش‌کننده.
5. نحوه خواندن گیج فشار (Pressure Gauge)
گیج فشار معمولاً به سه ناحیه تقسیم می‌شود:
- سبز : فشار مناسب و آماده برای استفاده.
- قرمز سمت چپ : فشار کم؛ دستگاه نیاز به شارژ دارد.
- قرمز سمت راست : فشار بیش از حد؛ ممکن است دستگاه خطرناک باشد.
6. دستورالعمل های استفاده (دستورالعمل های عملیاتی)
در کنار علائم اختصاری، دستورالعمل‌هایی با تصاویر ساده یا نوشته روی درج می‌شوند که مراحل استفاده را به طور خلاصه توضیح می‌دهند:
- PASS : مخفف چهار مرحله اصلی:
- P ull the pin (کشیدن ضامن).
- A im at the base of the fire (نشانه‌گیری به سمت پایه آتش).
- S queeze the handle (فشردن دستگیره).
- S weep from side to side (حرکت جارویی از یک طرف به طرف دیگر).
7. استانداردها و تاییدیه‌ها
برخی از علائم نشان‌دهنده استانداردهای دستگاه هستند:
- CE : تصویبیه اتحادیه اروپا.
- UL : تاییدیه ایمنی ایالات متحده آمریکا.
- BS EN3 : استاندارد اروپا برای خاموشکنندههای دستی.
جمع بندی
انواع خاموش کننده های دستی از جمله مهم‌ترین ابزارهای ایمنی در مقابله با آتش‌سوزی هستند که با قابلیت حمل و استفاده آسان، نقشی در کنترل آتش در مراحل حیات اولیه دارند. این تجهیزات بر اساس نوع ماده خاموش‌کننده و نوع آتش به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند، از جمله غیرفعال‌کننده‌های آبی، فومی، پودری، گازی و شیمیایی. هر کدام از این انواع با ویژگی‌های خاص خود برای کلاسهای خاص از آتش‌سوزی طراحی شده اند.
در نهایت، کاربران می توانند از انواع خاموش کننده های دستی با انتخاب درست و رعایت نکات ایمنی مرتبط استفاده کنند. آموزش‌های لازم به افراد و نصب تجهیزات مناسب در محیط‌های مسکونی و صنعتی می‌توانند در افزایش آتش سوزی و کاهش خسارات جبران‌ناپذیر بسیار سریع باشند. با در نظر گرفتن این اصول و استانداردها، می‌توانم گامی مهم در افزایش ایمنی و حفاظت از جان داشته باشیم.
سوالات متداول
1-بهترین خاموش کننده برای خانه کدام است؟
خاموشکنندههای فومی یا پودر خشک به دلیل قابلیت استفاده برای کلاسهای A، B و C گزینه مناسبی برای خانه هستند. 2- آیا خاموش کننده های دستی قابل استفاده مجدد است؟
بله، اکثر دستگاههای قابل شارژ و استفاده مجدد هستند، اما پس از هر بار استفاده یا پایان تاریخ انقضا باید توسط متخصصان بررسی و شارژ شوند. 3- خاموش کننده های دستی تاریخ انقضا دارد؟
بله، خاموشکنندهها معمولاً بین 5 تا 15 سال عمر مفید دارند. تاریخ انقضا روی بدنه خاموش شده است.
